SNB13720

184 Osoby niepełnosprawne ii> Polsce h> lalach dziewięćdziesiątych

Nowe wymiary syndromu niepełnosprawności

Nowe wymiary syndromu niepełnosprawności pokazują, że kształtuje się on pod wyraźnym wpływem przemian systemowych. Wprowadzenie i umacnianie się gospodarki rynkowej, ograniczenie państwa opiekuńczego oraz trudna w realizacji, gruntowna reforma instytucji ochrony zdrowia, rehabilitacji zawodowej oraz instytucji pomocowych - wszystko to zmienia warunki funkcjonowania osób niepełnosprawnych. Przemiany systemowe dotknęły w szczególny sposób właśnie te obiektywnie słabsze osoby. Znalazły się one w nowej, trudniejszej sytuacji, stanęły w obliczu rynkowego ograniczenia dostępu do wielu dóbr i usług, zaspokajających ich specyficzne potrzeby związane z leczeniem i utrzymaniem zdrowia.

Wśród głównych wymiarów syndromu niepełnosprawności pod koniec lat dziewięćdziesiątych nadal zasadniczą rolę odgrywa pomocowy potencjał rodziny. Istotnie wzmocniło się natomiast znaczenie czynników, które składają się na deprywację w zakresie rehabilitacji medycznej i zawodowej. Trudności związane z wdrażaniem reformy systemu ochrony zdrowia stały się szczególnie uciążliwe dla osób niepełnosprawnych. Nie chodzi tu przecież tylko o incydentalne zachorowania, lecz o stały kontakt z lekarzami różnych specjalności i ciągłą opiekę medyczną. Zanim skuteczność reform w tym względzie zostanie zweryfikowana, każda zmiana budzi dodatkową niepewność i obawy o własne zdrowie. W sytuacji narastającego bezrobocia wzrosło również znaczenie deprywacji w zakresie potrzeb rehabilitacji zawodowej. Chociaż ten rodzaj potrzeb dotyczy niewielkiej liczby naszych respondentów, to rehabilitacja zawodowa oraz potrzeba posiadania sprzętów ułatwiających poruszanie się i wykonywanie pracy stała się wobec trudnego rynku pracy sprawą zasadniczej wagi, zwłaszcza dla młodszych inwalidów.

Generalnie zbiorowość badanych przez nas niepełnosprawnych stała się ogólnie mniej zróżnicowana wraz z upływem czasu. Różnice w poziomie dochodów bieżących zmniejszyły się głównie ze względu na względne obniżenie się pozycji osób najbardziej aktywnych. Wraz z wiekiem i pogorszeniem sytuacji na rynku pracy dla inwalidów osoby, które miały dużo do stracenia, rzeczywiście straciły najwięcej. Wskazuje to na potrzebę zwrócenia szczególnej uwagi w polityce społecznej na zbiorowość starszych niepełnosprawnych i tworzenia dla tej grapy warunków umożliwiających im włączenie się w większym zakresie w nurt życia społecznego w nowej rzeczywistości.

Wnioski

Całokształt funkcjonowania osób niepełnosprawnych we współczesnym społeczeństwie polskim z trudnością poddaje się generalizacjom i jednoznacznym ocenom. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest, że środowisko to zostało poddane przez lata dziewięćdziesiąte szczególnie trudnej próbie adaptacji do nowego ustroju społecznego i ekonomicznego, który z racji swojej logiki i przyjętej strategii reform stwarzał wyjątkowo niekorzystne warunki do zaspokajania potrzeb, realizacji oczekiwań i społecznej integracji osób nie w pełni zdolnych do twardej konkurencji rynkowej i nie dysponujących wystarczającymi zasobami do ochrony standardów życiowych. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabierała kwestia aktywności państwa w tworzeniu właściwych warunków do uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu społecznym i ekonomicznym na równych prawach i z równymi szansami z ludźmi nie dotkniętymi żadnymi formami upośledzenia fizycznego lub psychicznego.

Jeśli starać się ująć procesy, jakie zachodziły w tej sferze możliwie najbardziej syntetycznie, to wydaje się, że adekwatne byłyby następujące stwierdzenia:

1.    W związku z transformacją ustrojową sytuacja życiowa osób niepełnosprawnych uległa na początku lat dziewięćdziesiątych bardzo poważnemu pogorszeniu praktycznie w każdym aspekcie warunków materialnych życia, korzystania z usług medycznych, rehabilitacyjnych; było to spowodowane przede wszystkim załamaniem się systemu zatrudnienia inwalidów oraz niewystarczającą reakcją systemu opieki socjalnej na gwałtowną zmianę sytuacji dochodowej tej kategorii ludności.

2.    W odpowiedzi na zagrożenia związane z pogarszającą się sytuacją osób niepełnosprawnych państwo skoncentrowało swoje wysiłki na rozwiązaniu podstawowych dwóch problemów: ustabilizowaniu i poprawieniu efektywności systemu zabezpieczenia społecznego osób niepełnosprawnych oraz wykreowaniu nowych warunków sprzyjających rozwojowi zatrudnienia osób niepełnosprawnych. W odniesieniu do realizacji obydwu tych celów należy sformułować odmienne oceny:

• System zabezpieczenia społecznego został uporządkowany i zaczął wypełniać swoje funkcje, dając osobom niepełnosprawnym względne poczucie bezpieczeństwa, pewność dochodów (nawet jeśli są one