45

HISTORIA LITERATURY

Hugo Kołłątaj

Style literatury oświecenia

Rokoko

•    charakterystyczne gatunki: erotyk, anakre-ontyk, bilet poetycki, epigramat, miniatura idylliczna, kuplet, portret, powiastka, liścik miłosny

•    nacisk na czar, elegancję, wdzięk i dobry smak

•    lekkość, swoboda, aluzja, czułość, tkliwość, sprawianie przyjemności doskonałą, wypieszczoną formą - hedonizm

9 styl średni - rezygnacja ze stylu wysokiego

Sentymentalizm

•    charakterystyczne gatunki: sielanka, powieść sentymentalna

•    nacisk na uczuciowość, dobroć 9 hasło powrotu do natury

•    eksponowanie wewnętrznych przeżyć - autoanaliza

9 nastawienie na wzruszenie odbiorcy 9 odwołania do ludowych środków wyrazu 9 tematyka miłosna, na ogół szczęśliwa, chociaż niepozbawiona rozstań, scen zazdrości i samotności

Klasycyzm

9 charakterystyczne gatunki: bajka, satyra, poemat heroikomiczny (głównie gatunki o rodowodzie antycznym)

9 pochwała rozumu i racjonalności 9 utylitaryzm

9 stosowanie zasad decorum 9 nacisk na dydaktykę i moralizatorstwo 9 przestrzeganie czystości gatunkowej 9 tworzenie według zasad i reguł 9 zasada mimetycznego naśladowania rzeczywistości

9 tradycjonalizm - nieustanny dialog z przeszłością, zwłaszcza antyczną 9 harmonia, jasność, proporcja, np. w zakresie budowy utworu

Cechy literatury

9 utylitaryzm 9 dydaktyzm 9 moralizatorstwo 9 realizm

9 zaangażowanie polityczne 9 obecność publicystyki

9 wierność założeniom gatunkowym ukształtowanym przez poetykę antyczną

Publicystyka oświecenia

Hugo Kołłątaj

(1750-1812) duchowny, doktor filozofii, prawa i teologii, zwolennik republiki, w Polsce monarchii konstytucyjnej, domagał się zniesienia wolnej elekcji i liberum veto oraz likwidacji pańszczyzny, opowiadał się za dziedzicznością tronu oraz równouprawnieniem mieszczan i szlachty, podkreślał znaczenie prawa własności jako podstawy dobrobytu jednostki i narodu, główne dzieło polityczne: Do Stanisława Małachowskiego... Anonima listów kilka.

Stanisław Staszic (1755-1826) duchowny, wybitny organizator życia naukowego, za idealny ustrój uznawał monarchię konstytucyjną, domagał się zniesienia wolnej elekcji i liberum veto, opowiadał się za zrównaniem w prawach Stanisław Staszic politycznych mieszczan i szlachty, uwłaszczeniem chłopów oraz zniesieniem poddaństwa, główne dzieła polityczne: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, Przestrogi dla Polski.

Stanisław Konarski

(1700-1773) duchowny - pijar, zwolennik monarchii parlamentarnej, domagał się zniesienia wolnej elekcji i liberum veto, opowiadał się za dziedzicznością tronu, stałym sejmem

(w którym głosować Stanisław Konarski miano większością

głosów) i wolnością dla włościan, główne dzieło polityczne: O skutecznym rad sposobie■

Przedstawiciele epoki

Ignacy Krasicki

Franciszek Karpiński

Ignacy Krasicki

(1735-1801) - przedstawiciel klasycyzmu, biskup warmiński, przyjaciel Stanisława Augusta Poniatowskiego. To z jego inspiracji opracował plan najważniejszego polskiego czasopisma doby oświecenia, „Monitora", a następnie współredagował wiele jego numerów. Znawca sztuki, erudyta, dyplomata, elo-kwentny i wykształcony, będący duszą towarzystwa. W czasopiśmie „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" wydrukował słynny Hymn do miłości ojczyzny. Jako autor poematu Myszeida pieśni X zadebiutował w roku 1775. W ciągu następnych lat ukazały się: Mikołaja Do-świadczyńskiego przypadki, Mo-nachomachia, Historia, Bajki i przypowieści, Satyry, Antymo-nachomachia, Wojna chocimska oraz trzy komedie: Solenizant, Statysta i Łgarz.

Józef Wybicki

(1747-1822) - publicysta, pisarz, poeto. Uczestnik konfederacji barskiej, działacz królewskiego stronnictwa patriotycznego, członek Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. W 1797 r. napisał Pieśń Legionów Polskich we Włoszech, znaną jako Mazurek Dąbrowskiego. Autor między innymi wierszy, librett operowych, tragedii historycznych (Zygmunt August), komedii obyczajowych, listów patriotycznych.

Franciszek Karpiński

(1 741-1825) - główny przedstawiciel sentymentalizmu w poezji polskiej. Starannie wykształcony, czerpał w swojej twórczości ze wzorów zagranicznych i rodzimej poezji ludowej. Pierwszy tom poezji, Zabawki wierszem, opublikował w wieku 40 lat. Był uczuciowo związany z trzema kolejnymi kobietami, które w swoich wierszach przedstawiał zawsze jako Justyny. W jego twórczości pojawiały się również motywy patriotyczne.

Franciszek Dionizy Kniaźnin (1750-1807)

- poeta, dramatopisarz, sekretarz i nadworny poeta księcia Adama Czartoryskiego oraz nauczyciel jego dzieci. Autor bajek wzorowanych na twórczości La Fontaine'a. Talent swój ujawnił w zbiorach Erotyki, Wiersze, Poezje. Łącząc formy klasyczne jak oda z poezją sentymentalną oraz realiami codziennego życia, był jednym z najwybitniejszych twórców epoki stanisławowskiej.

Franciszek Dionizy Kniożnin

Józef Wybicki