45

Nie sposób wymienić wszystkich Polaków zasłużonych dla kolejnictwa rosyjskiego. Liczne grupy polskich robotników, majstrów i techników pracowały przy budowie i eksploatacji kolei Samara—Ufa—Zła-toust—Czelabińsk, kolei mandżurskiej oraz kolei za-chodniosyberyjskiej Czelabińsk—Omsk, pierwszego ogniwa wielkiej transsyberyjskiej magistrali kolejowej. Byli to najczęściej zesłańcy lub ich synowie, skazani na osiedlenie za Uralem, na Zawołżu i Syberii.

Polscy inżynierowie, dzięki swym zdolnościom i energii, często wybijali się na kierownicze stanowiska; na przykład na kolei zachodniosyberyjskiej stanowili oni 32% personelu inżynieryjno-technicznego.

Osobna wzmianka należy się warszawskiemu przedsiębiorstwu mostowemu „K. Rudzki i S-ka”, które odegrało doniosłą rolę w budowie mostów kolejowych na obszarze całego państwa rosyjskiego. Jeden z pracowników tej firmy, Antoni Jabłoński, w 1884 roku rozpoczął pracę jako zwykły traser. W latach 1905— 1917 był pełnomocnikiem Spółki na Dalekim Wschodzie i kierował największą inwestycją w Eurazji: budową mostu długości 2600 m na rzece Amur.

W zaborze austriackim tylko w latach budowy pierwszych linii kolejowych Polacy nie zajmowali kierowniczych stanowisk. Stan ten uległ zmianie od czasu, gdy rozpoczęto rozbudowę sieci kolejowej na wschód od Krakowa. W 1891 roku Polak, dr Leon Biliński, stanął nawet na czele Generalnej Dyrekcji Kolei w Wiedniu, na którym to stanowisku przeprowadził zasadniczą reorganizację tej Dyrekcji.

Kolejnictwo w Galicji, zwłaszcza na wschód od Krakowa, w rzeczywistości kierowane przez Polaków, wydało wielu wybitnych specjalistów, a wśród nich inżynierów Stanisława Kosińskiego i Kazimierza Zaleskiego oraz administratorów Wiktora Kolosva-ry —dyrektora kolei w Krakowie i Ludwika Wierzbickiego — dyrektora kolei we Lwowie. Dyrektorami austriackich kolei, a później Polskich Kolei Państwowych, byli Karol Barwicz, Paweł Prachtel-mora-wiański i Stanisław Rybicki. Z austriackich kolei wywodzą się także inżynierowie, późniejsi dyrektorzy Polskich Kolei Państwowych — Aleksander Bobkowski i Stefan Wiktor.

Na Politechnice we Lwowie wykłady z dziedziny kolejnictwa prowadzili polscy profesorowie: Karol Skibiński, Maksymilian Thullie, Karol Wątorek i wielu innych.

Rząd pruski, a później — Rzeszy Niemieckiej, uważał kolej za narzędzie germanizacji. Kiedy w 1842 roku społeczeństwo polskie Wielkiego Księstwa Poznańskiego podjęło inicjatywę zbudowania pierwszej linii kolejowej w Wielkopolsce — budowę prowadził rząd, który wszystkie kierownicze stanowiska obsadził

Niemcami, głównie z Prus. I dlatego w historii niemieckiego kolejnictwa na eksponowanych stanowiskach spotkać można zaledwie kilku Polaków; byli to inżynierowie Bogusław Dobrzycki, absolwent Politechniki w Brunszwiku, oraz Tadeusz Czarnowski i Stanisław Ruciński — absolwenci Politechniki w Charlottenburgu. Wszyscy trzej w niepodległej Polsce zajmowali odpowiedzialne stanowiska dyrektorów zachodnich okręgów kolejowych w Gdańsku (następnie w Toruniu), Poznaniu i Katowicach.

Wybitny udział Polaków w historii światowego kolejnictwa nie ogranicza się do państw zaborczych. Emigrując przymusowo lub dobrowolnie polscy inżynierowie służyli swym talentem i wiedzą wielu obcym krajom.

Szczególną sławę i uznanie zdobył inżynier Ernest Malinowski (1808—1899), działający w Peru wraz z Władysławem Bolkierskim, Edwardem Habichem, Władysławem Klugierem, Aleksandrem Mieczni-kowskim i Ksawerym Wakulskim. Malinowski był inicjatorem, projektantem i realizatorem arcytrudnej linii kolejowej przez łańcuchy górskie Andów, łączącej port Callao na Oceanie Spokojnym przez stolicę kraju Limę z miastem Oroya w dorzeczu Amazonki. Linia ta, budowana w latach 1869—1883, liczy 218 km i na odcinku długości 1200 m biegnie tunelem wydrążonym na wysokości 4800 m. Jest to najwyżej położona kolej na świecie.

W Argentynie budował koleje Zdzisław Cegliński, a w Brazylii — Bronisław Rymkiewicz i Brodowski.

Kazimierz Junosza Gzowski (1813—1898) budował koleje w Kanadzie i most graniczny na Niagarze, między USA a Kanadą. Ralph Modjeski (Rudolf Modrzejewski, 1861—1940) był twórcą wielkich stalowych mostów kolejowych i kolejowo-tramwajowo-sa-mochodowych w Stanach Zjednoczonych.

W Azji Edmund Chwaściński przeprowadził studia do budowy linii kolejowej Dżulfa—Taebrys w Iranie, a Stanisław Podgórski kierował studiami i trasowaniem północnej części kolei transirańskiej.

Józef Saturnin Filipkowski (1848—1921) z ramienia francuskiego towarzystwa kolejowego prowadził w Grecji budowę kolei Volo—Trikala i wąskotorowej, okrężnej linii wzdłuż wybrzeży wyspy Puerto Rico.

Kolejarskie tradycje

Przedsiębiorstwa kolejowe na ziemiach polskich stały się terenem stosunkowo wcześnie rozpoczętej działalności organizacji robotniczych. W zaborach pruskim i austriackim, gdzie pojedyncze linie kolejowe szybko włączono w ogólnopaństwowe systemy, nie było warunków do powstania odrębnych polskich or-

45