46 47 (30)

46 • Apollo

dopisywało mu szczęście; Dafne wzgardziła jego miłością i zamieniła się w drzewo wawrzynu (—> laur olimpijski). Z —»muzą —> Kai-1 liope miał -»Orfeusza, słynnego trackiego śpiewaka, —»nimfa —>Koronis urodziła mu -» Asklepiosa. Ubiegając się o względy -> Ka-sandry, ofiarował jej dar wieszczenia, ale gdy mu nie uległa, sprawił, że nikt nie wierzył w jej przepowiednie. Kult A., jak się przypuszcza, dotarł do Grecji z Azji Mniejszej.

Bóg miał urodzić się w gaju Ortygii, niedaleko Efezu. Na jego cześć organizowano w Delfach co cztery lata, wiosną i jesienią, słynne igrzyska pytyjskie (począwszy od roku 582 p.n.e.). Składały się na nie zawody artystyczne i sportowe. Poza Delfami oddawano mu cześć także na Delos (gdzie w świątyni znajdował się skarbiec greckich miast-państw), w -»Argos, Milecie i Syra-kuzach. • Rzymianie przejęli kult A., w V w. p.n.e. zbudowali mu na Polu Marsowym świątynię, a od roku 212 p.n.e. urządzali ku jego czci igrzyska apollińskie. W starożytności wystawiono mu wiele sławnych świątyń.

Najstarsza z nich znajdowała się w —> Koryncie (VI w. p.n.e., częściowo zachowana).

W arkadyjskim Bassaj wystawił bogu świąty-1 nię Iktinos, jeden z najwybitniejszych architektów greckich, działający w V w. p.n.e. Powstało również wiele posągów A., np. Apollo Belwederski, rzymska kopia greckiej rzeźby z brązu Leocharesa (IV w. p.n.e.) i Apollo Musagetes (Apollo władca Mus), rzymska kopia greckiej rzeźby Skopasa (IV w. p.n.e.) znajdująca się obecnie wMusei e Gallerie Pontificie, Watykan. W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się krater (naczynie do mieszania wina z wodą) Apollo Kitharodos (Apollo z kitarą, IV w. p.n.e., depozyt Muzeum Narodowego w Szczecinie). W czasach nowożytnych powstało również wiele okazałych dzieł artystycznych: rzeźb, np. Apollo z Pytonem A. Rodina (1900, Musee Rodin, Paryż), obrazów, np. Apollo i Muzy J. Tinto-retta (1580, Gallerie deirAccademia, Wenecja), Apollo i Marsjasz Rafaela (1509, Musei e Gallerie Pontificie, Watykan). Obraz Apollo grający J. Reisnera (XVII w.) zdobi Pa-łac-Muzeum w Wilanowie. Postać A. zaznaczyła się w literaturze. Hymn do Apollona (VIII w. p.n.e.) należy do zbioru

hymnów homeryckich. Poeta i uczony grecki Kałlimach stworzył hymn pod tym samym tytułem (III w. p.n.e.) oraz inny Na Apollona Delijskiego. W poezji A. miał liczne przydomki, ale najczęściej zwano go Phoibos, ‘jaśniejący’ (od imienia —» Febe). Kompozytorzy obierali go za temat swych utworów, np. W.A. Mozart w operze Apollo i Hiacynt (1767). Polscy muzycy stworzyli dwa balety: J. Stefa-ni - Apollo i Midas (1840) oraz L. Różycki - Apollo i dziewczyna (1937). Imieniem A. Amerykanie nazwali program lotów kosmicznych. Patrz także Achilles, Kinyras. Apsyrtos, Absyrtos, syn króla —> Kolchidy —> Ajetesa. Przyrodni brat —» Medei. Medea, uciekając z -> Jazonem przed pościgiem, zabrała małego A., którego następnie zabiła i szczątki jego ciała rozrzuciła po morzu, by opóźnić pościg króla Ajetesa (według innej wersji opowieści, to Medea i Jazon zabili A.). Ajetes wstrzymał pościg, kazał zabrać szczątki syna i uroczyście je pogrzebać. Według innej wersji mitu o-> Argonautach A. był dowódcą wojska z Kolchidy, wysłanego przez króla Ajetesa w celu ścigania Argonautów. Jazon, przy pomocy zakochanej w nim Medei, ściągnął A. do świątyni leżącej u ujścia rzeki Ister (dziś. Dunaj). Tam zabił go, ciało rozczłonkował i wrzucił do rzeki; w ten sposób powstrzymał ścigających ich wojowników kolchidzkich.

Arachne, dziewczyna z Lidii (kraina na zach. wybrzeżu ■ Azji Mniejszej). Córka Idmona z Kolofonu, miasta znanego ze sztuki farbiarskiej. Słynęła jako tkaczka i hafciarka. Wraz z —»Ateną, boginią prządek i hafciarek, wzięła udział w zawodach o wyhaftowanie najpiękniejszej tkaniny. A. utkała przygody miłosne bogów tak pięknie, że zawistna bogini, nie mogąc jej niczego zarzucić, oskarżyła ją o bezbożność i podarta tkaninę. Dziewczyna z rozpaczy powiesiła się. Atena uznała, że uciekła ona w ten sposób przed karą, zamieniła ją więc w pająka, który już całe życie będzie wisiał i tkał swoje pajęczyny (gr. ‘arachne* znaczy 'pajęczyna', ‘pająk’).

Ares, syn —»Zeusa i —> Hery, brat -» Hefajstosa, Hebe i —» Ejlejtyi. Jako wychowanek jednego z -> tytanów wiele ćwiczył, by uzyskać tężyznę fizyczną. Kiedy poczuł się wystarczająco silny, zamówił w kuźni Hefajstosa zbroję, miecz, tarczę i włócznię, a potem zszedł na ziemię, gdzie odtąd często było słychać szczęk oręża. Bóg wojny, okrutny, kłótliwy. Przed jego rydwanem podążała bogini niezgody -» Eris i bogini wojny —»Enyo. Nie lubili go ani bogowie, ani zwykli śmiertelnicy. Najczęściej przedsta-