498 499 (2)

Taka regulacja znajduje szerokie zastosowanie zarówno we wzmacniaczach lampowych jak i tranzystorowych.

Do płynnej regulacji potencjometrycznej wzmocnienia stosuje się zazwyczaj bezdrutowe oporności nastawne, w których zmianę oporności uzyskuje się za pomocą obrotu pokrętła, przemieszczającego ślizgający się po powierzchni oporności styk.

Rys. 9-22. Obliczenie płynnej potencjometrycznej regulacji wzmocnienia

Podstawowymi zaletami płynnej regulacji potencjometrycznej są jej prostota oraz duży zakres regulacji wzmocnienia. Jej wady, to zmiana charakterystyk częstotliwościowo-fazowej i przejściowej przy zmianie położenia regulatora oraz pojawienie się szumów na wyjściu wzmacniacza podczas obrotu regulatora.

Szumy te są wywołane zmianą oporności kontaktowej suwaka. Regulację potencjome-tryczną stosuje się we wzmacniaczach akustycznych oraz innych, których górna częstotliwość robocza nie przekracza kilkudziesięciu kiloherców, gdyż tutaj zmiany charakterystyki są niewielkie. We wzmacniaczach szerokopasmowych wykorzystuje się ją wówczas, gdy regulator jest małooporowy oraz służy za obciążenie wtórnika katodowego. Ze względu na wnoszone szumy regulację potencjo-metryczną nie należy stosować w układach, w których minimalne napięcie sygnału jest niższe od kilkuset mikrowoltów.

Jeżeli regulację stosuje się do utrzymania stałego wzmocnienia wzmacniacza podczas starzenia się lamp i elementów oraz zmiany napięcia źródeł zasilania, niezbędna głębokość regulacji nie przekracza zazwyczaj 10... 15 dB. W tych przypadkach regulat • rem może być niedrutowa oporność nastawna o liniowej zależności oporności od kąta obrotu pokrętła (oporność nastawna typu A).

Jeżeli regulację stosuje się we wzmacniaczach akustycznych do zmiany głośności dźwięku' oraz zabezpieczenia wzmacniacza przed przeciążeniem, należy uzyskiwać zmianę głośności proporcjonalnie do tłumienia regulatora b w decybelach, wprost proporcjonalnie do kąta obrotu p pokrętła. Zapisując tę zależność oraz zastępując stosunek napięć wejściowego U„._e/ i wyjściowego TJwyj stosunkiem oporności, na których te napięcia występują (rys. 9-22), otrzymamy przy meobciążonym regulatorze

b(dB] = A_V = 20 lg = 20 lg (9.97)

U _u.yj

gdzie: A — współczynnik proporcjonalności;

- R_r — całkowita oporność regulatora;

R_x — oporność, z której odprowadzane jest napięcie wyjściowe.

Po rozwiązaniu (9.97) względem R_x otrzymamy

(9.93)

10 ²⁰

Z (9.98) wynika, że zmiana oporności R_x podczas obrotu pokrętła regulatora powinna się odbywać w danym przypadku w sposób wykładniczy. Z tego względu w wzmacniaczach akustycznych, jak również we wszystkich innych przypadkach, gdy zmiana wzmocnienia powinna się odbywać zgodnie z tą zależnością, jako regulatory stosuje się oporności niedrutowe, w których logarytm zmiany oporności jest proporcjonalny do kąta obrotu pokrętła (oporności nastawne typu W, w których zmiana oporności odbywa się w sposób wykładniczy). Za pomocą takiej oporności można uzyskać roboczy zakres regulacji rzędu 40 dB przy zadowalającej równomierności, co wystarcza zazwyczaj dla wzmacniaczy akustycznych.

Jak już wspomnieliśmy, jedną z wad płynnej regulacji poten-cjomerycznej są wnoszone przez nią zniekształcenia częstotliwo-ściowo-fazowe i przejściowe, zmieniające się przy zmianie położenia regulatora. Dlatego też podczas obliczania regulacji tego typu określa się wartość oporności regulatora R_r, przy której maksymalna wartość zniekształceń częstotliwościowych lub przejściowych wnoszonych przez regulator nie przekracza założonej wartości.

Z układu równoważnego regulatora (rys. 9-23) wynika, że powinien on wnosić zniekształcenia częstotliwościowe na górnych częstotliwościach we wzmacniaczu sygnałów harmonicznych oraz zwiększać czas ustalania się wzmacniacza sygnałów impulsowych. Jeżeli regulator znajduje się na wejściu wzmacniacza, to R^ jest opornością źródła sygnału zasilającego wzmacniacz. Jeżeli regulator znajduje się między stopniami, to R, jest opornością wyjściową poprzedniego stopnia, C_r — pojemność obciążająca regulator, równa sumie wejściowej pojemności dynamicznej elementu wzmacniającego, na której pracuje regulator oraz pojemności montażu

(9.99)

Cr — Cur/J 4“ Cm

Wyjściowa oporność regulatora wyniesie zgodnie z rys. 9.23: gdzie R_x — część oporności regulatora R_r, znajdująca się między suwakiem a dolnym przewodem układu.

499