49

Lektury

Ignacy Krasicki, bajki

Poeta tworzył dwa rodzaje bajek:

•    epigramatyczną - krótką, wzorowaną na bajkach Ezopa z charakterystycznym morałem

•    narracyjną - dłuższą, wzorowaną na bajkach La Fontaine'a

Ptaszki w klatce

Alegoryczny sens bajki wyraża się w kontrastowym zestawieniu postaw i sytuacji.

Stary czyżyk nie może pogodzić się z życiem w niewoli, bo w przeszłości był wolny, natomiast młody czyżyk, nie znając wolności, chwali sobie byt w klatce, morał

Kto nie zaznał wolności, nie odczuwa jej braku, kto był wolny, nie pogodzi się z niewolą.

Kruk i lis

Lis miał ochotę na trzymany przez kruka w dziobie ser, zaczął więc prawić ptakowi komplementy na temat jego wyglądu i domniemanego pięknego głosu. Próżny kruk uwierzył podstępnemu lisowi, otworzył dziób chcąc zaśpiewać, przy czym upuścił ser i tym sposobem dał się wyprowadzić w pole. morał

Bywa często zwodzonym, kto lubi być chwalonym. Dewotka

Modląca się kobieta, zwracając się do Boga słowami: / odpuść nam winy jako i my odpuszczamy naszym winowajcom, w tym czasie biła swoją służącą, morał

Pobożne gesty i modlitwy nie zawsze świadczą o dobrym sercu.

Przyjaciele

Zajączka otaczali teoretycznie jego przyjaciele, ale w niebezpieczeństwie nie znalazł się nikt, kto by mu pomógł, morał

Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie. Jagnię i wilcy

Alegoryczny sens bajki wyraża się w przekonaniu, że pragnący osiągnąć korzyść zawsze znajdzie uzasadnienie dla swej nikczemności. Wilki uzasadniły zjedzenie jagnięcia prawem silniejszego, morał

Świat nie ma litości dla słabych, zawsze przegrają z silniejszymi.

Okładka Bajek Krasickiego

Wilczki

Młode wilczki, pod nieobecność matki, kłóciły się, który z nich jest piękniejszy. Wilczyca skarciła ich próżność, przestrzegając, że piękna skóra może być zachętą dla myśliwego i kuśnierza, morał

Kłótnia i pycha mogą doprowadzić do nieszczęścia.

Bajki Krasickiego to krótkie wierszowane utwory, w przeważającej części są to bajki zwierzęce, w których pod postacią zwierząt krytykowane są wady i przywary ludzkie. W bajkach występuje morał jawny lub ukryty, który zawiera pouczenia, ośmiesza i piętnuje pewne cechy ludzkie. Ich alegoryczny charakter nadaje im wymiar ponadczasowości i uniwersalności. Bajki wyrażają prawdy aktualne do dziś.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: obrazu ludzkiej niedoskonałości w literaturze, alegorii, motywu śmiechu w literaturze

Ignacy Krasicki, satyry Pijaństwo

To znakomite studium psychologiczne człowieka uzależnionego od alkoholu, próbującego za każdym razem usprawiedliwiać swoją słabość. Jest krytyką jednej z głównych polskich wad narodowych.

[...]

Dobrze mówisz, podłej to zabawa hałastry, Brzydzi się nim człek prawy, jako rzeczą sprośną

Z niego zwody, obmowy nieprzystojne rosną, Pamięć się przez nie traci, rozumu użycie, Zdrowie się nadweręża i ukraca życie.

Patrz na człeka, którego ujęła moc trunku, Człowiekiem jest z pozoru, lecz w zwierząt gatunku,

Godzien się mieścić, kiedy rozsądek zdaje I w kontur naturze postać bydlęcą przywdzieje.

Poeta - doskonały obserwator rzeczywistości - miał świadomość, iż pijaństwo było jedną z przyczyn upadku Rzeczypospolitej. W satyrze odtwarza sarmacką kulturę picia i wskazuje na jej najważniejsze cechy:

•    szukanie najbłahszych okazji do pijaństwa

•    picie bez umiaru

•    traktowanie alkoholu jako lekarstwa na wszelkie dolegliwości

•    przeradzanie się dyskusji politycznych „przy kieliszku" w regularne bójki

W kontekście satyry Krasickiego warto przywołać Opis obyczajów za panowania Augusta III Jędrzeja Kitowicza, w którym autor wiele miejsca poświęcił kulturze picia Polaków.

Kontynuacje i nawiązania

•    w muzyce:

Wojciech Młynarski, W Polskę idziemy... Jacek Kaczmarski, Rady Pana Ojca

Żona modna

Satyra ta zaliczana jest do utworów obyczajowych. Opowiada historię szlachcica ziemianina, któremu zamarzyła się żona z miasta. Po ślubie okazała się ona osobą hołdującą najnowszej modzie, a na dodatek uwielbiającą życie ponad stan. Krasicki ośmiesza nie tylko głupotę męża, spełniającego wszelkie zachcianki żony, ale pod pozorem opowiedzianej historii wytyka także Polakom rozrzutność i bezmyślne papugowanie zagranicznych wzorów.

Do króla

Forma tej satyry przypomina naganę, która w rzeczywistości jest pochwałą króla, będącego w opinii szlachty człowiekiem zbyt mądrym, zbyt młodym, niepochodzącym z królewskiego rodu i Polakiem. Jest to typ satyry politycznej na przeciwników króla, obnażającej małość i głupotę ich argumentów.

Świat zepsuty

Autor satyry dokonuje diagnozy współczesności - cnotę przodków przeciwstawia upadkowi obyczajów, wskazując konkretne przykłady zła. Zalicza do nich: upadek wartości, fascynację pozornymi wartościami, brak zasad moralnych, niedowiarstwo i bezbożność, rozkład instytucji państwowych, trawiące je prywatę i niedowład, życie elit kraju ponad stan.

Satyra ma formę monologu, a kaznodziejski ton i nastrój wiersza zdają się wieszczyć upadek ojczyzny. Jedyną szansę ocalenia dostrzega autor w powrocie do źródeł, przeszłości i wartości, którym hołdowali przodkowie.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: Polaków portretu własnego, portretu sarmaty, wad narodowych, obrazu kobiety w literaturze

UTCTfTPT A TTTFRflTTTRY

Jean-Honore Fragonard, Huśtawka (1766)