49 (303)

logicznego (nazwa i region) oraz identyfikatory przestrzeni reliktowej w jego obrębie (kultura, chronologia, wielkość i współrzędne geograficzne środkowego punktu jej zasięgu), do której przedmiot archiwizacji jest przypisany¹.

W obrębie modułu umiejscowienia selekcja faktów może odbywać się według trzech kryteriów odnoszących się do przestrzeni reliktowej: taksonomii kulturo-wo-chronologicznej, wielkości i położenia geograficznego. Pierwsze z nich opiera się o otwarty, to znaczy stale uzupełniany i modyfikowany, zbiór jednostek taksonomicznych, do tego dzielonych i nazywanych inaczej w różnych i różnojęzycznych środowiskach naukowych. Narzuca to pewien regionalizm całego systemu i wymaga przyjęcia i konsekwentnego stosowania zasady stałej międzyregionalnej identyfikacji nazw i przedziałów. Jednocześnie zrozumiałe jest wielokrotne i wielowątkowe modyfikowanie zbioru, pojawianie się nowych i łączenie wcześniej wyróżnionych kultur i grup kulturowych, oraz zmiany ich cezur. Stan taki powoduje rezygnację z kodu porządkowego i przyjęcie zasady, że przedmiotem doboru są bezpośrednio jednostki taksonomiczne.

Kryterium wielkości jako jedyne może opierać się na kwantyfikacji ilościowej. Nietrudno wskazać gradację skali. Ponieważ subiektywnym odczuciem wielkości siedliska jest dla jego użytkownika odległość od jednego do drugiego skraju, skala powierzchni powinna być zbudowana w postępie geometrycznym, a nie według przyrostu liniowego.

Kryterium położenia wymaga bliższego omówienia. Jeżeli selekcja faktów zapisanych odbywa się z myślą o ich skompletowaniu w ramach pewnego regionu, przyjęty w module umiejscowienia system zapisu położenia nakazuje zdefiniowanie tego obszaru jako czworokąta o bokach wyznaczonych przez żądane długości i szerokości geograficzne. Dyskryminując odpowiednim rachunkiem pewne części tego czworokąta, można przybliżyć zarys obszaru do żądanego zarysu regionu, ale zawsze będzie on linią łamaną o odcinkach przebiegających zgodnie z południkami i równoleżnikami geograficznymi. Zabieg ten może okazać się niewystarczający, a co najmniej bardzo kłopotliwy, jeżeli badany region ma kształt z trudem poddający się takiej dyskryminacji; jest na przykład wydłużoną i krętą doliną rzeczną lub szczególnego kształtu obszarem o założonej jednolitości fizjograficznej. Otóż należy zwrócić uwagę, że w książce tej szczegółowo omówiono klasyfikację stanowisk według fizjograficznych cech położenia (artykuł)' rozdziału 3.). Problem archiwizacji danych tworzących tę klasyfikację został tam pominięty, ponieważ zgodnie z przyjętymi założeniami wykracza poza zakres archeologii polo-wej. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie wykorzystania tych danych dla uściślenia granic obszaru wyznaczonego przez współrzędne geograficzne i nadania mu kształtu zgodnego z żądaną cechą fizjograficzną. Ściślej ujmując, procedura ta będzie zakładała tożsamość stanowiska archeologicznego i znajdującej się w jego obrębie przestrzeni reliktowej, ale z uwagi na skalę kontekstu przestrzennego błąd ten jest dla analizy osadniczej całkowicie nieistotny.

Moduł umiejscowienia nie może być pominięty w zapisie wprowadzającym fakt wpisany do archiwum, jakkolwiek archiwizacja danych pochodzących z jednej przestrzeni reliktowej powiela go wielokrotnie i pozostawi zapewne jako zapis domyślny. Pozostaje także wskazówką wiodącą dla każdej analizy wykonywanej w obrębie właściwej mu przestrzeni reliktowej. Może natomiast być wyłączony, w całości lub częściowo², w analizach porównawczych danych pochodzących z różnych stanowisk, a także w badaniu trendów i zgodności zjawisk w obrębie sieci osadniczych.

Kolejnym standardowym miejscem zapisu informacji o fakcie archeologicznym jest moduł funkcji. Pojęcie funkcji odnosi się tu zarówno do struktury, w obrębie której przedmiot archiwizacji się mieści, jak i do niego samego, chociaż w tym ostatnim przypadku w znaczeniu najbardziej ogólnym.

Wyróżnimy więc jako strukturę nadrzędną: osadę mieszkalną, osadę produkcyjną, cmentarzysko, przystań, miejsce wydobycia surowca, przeprawę mostową, itd. Jest to bardzo liczny zbiór miejsc i punktów osadniczych, a także powtarzalnych śladów osadnictwa, przy czym dla potrzeb archiwizacji nie ma potrzeby budowania w obrębie tego zbioru jakiejkolwiek struktury hierarchicznej. Niepotrzebnie komplikowała by ona i tak silnie rozgałęzione drzewo zależności.

Po wskazaniu struktury nadrzędnej należy ogólnie określić przedmiot archiwizacji. Generalizując powiemy, że są dwa rodzaje faktów zapisanych: pierwotne i wtórne. Do pierwszych zaliczymy warstwy, obiekty i zabytki; do drugich: dokumentacją połową i próbki przeznaczone do analiz specjalistycznych. Pojęcia te wyczerpują zakres wymagany w module funkcji. Ich uściślenie będzie przedmiotem dalszego opisu.

Zapis modułu funkcji odsyła bezpośrednio do modułu identyfikacji. Moduł ten tworzy ramy dla tej części zbioru danych o fakcie zapisanym, która, obok funkcji informacyjnej, stanowi bazę niemal wszystkich analiz problemowych. Moduł identyfikacji jest wielopostaciowy. Gromadzenie informacji o obiekcie, warstwie, zabytku (lub zbiorze zabytków) będzie odbywać się według odmiennych algorytmów, które czekająna opracowanie. Będzie to zadanie trudne, ponieważ wymaga zaangażowania wielu specjalistów dobranych według zainteresowań odniesionych do różnych kultur, okresów i różnych terenów, ale działających w jednym zespole według uzgodnionej metody. Tutaj zaproponowany zostanie model algorytmu identyfikacji odnoszącej się do obiektu. Przedstawimy kompletny, a więc obejmujący także moduły umiejscowienia i funkcji, przykład zapisu informacji

0    obiekcie wyróżnionym jako półziemianka, będąca częścią większego domu słupowego (tabela 3.) Zapis odnosi się do badań wykonanych na stanowisku znajdującym się na pograniczu Śląska i ziemi łódzkiej, zawiera niezbędny komentarz

1    umieszczone na końcu wyjaśnienia.

107

1

Uwaga o wyłączeniu z prezentacji cech w ramach uporządkowanych rozkładów odnosi się do kultur (z podziałem na jednostki chronologiczne), nazw geograficznych i współrzędnych geograficznych. Nie dotyczy natomiast wielkości przestrzeni reliktowej.

2

Wyłączenie raczej nie będzie dotyczyło jednostek kulturowo-chronologicznych.