4

66

źródłem uzyskiwania uznania i prestiżu, co wywołuje i pogłębia te tendencje. W ten sposób podopieczny staje się niejako niewolnikiem tych potrzeb, ze wszystkimi ujemnymi skutkami dla zaspokojenia pozostałych. Stąd też ciągłe deprecjonowanie zwłaszcza takich skrajnych tendencji oraz ukazywanie i realizowanie wartościowych modeli jest tu problemem, którego niepodobna pominąć w działalności opiekuńczej.

—    Hamowanie i wygaszanie pragnień i dążeń sprzecznych z ich zasadniczymi potrzebami i globalnym interesem życiowym lub dostosowywanie, modyfikowanie ich zgodnie z tymi potrzebami. W życiu każdego człowieka, a u dzieci i młodzieży przede wszystkim, pojawiają się mniej lub bardziej trwale dążenia i pragnienia rozbudowane najczęściej przez bodźce środowiska społecznego oraz pewne preferencje osobowościowe, obiektywnie kolidujące z podstawowymi potrzebami oraz interesem życiowym jednostki. Są one najczęściej wyrazem jednostronnych i fałszywych wyobrażeń o rzeczywistości i nieuksztal-towanej hierarchii wartości życiowych. Stąd też konieczność ciągłej regulującej i ukierunkowującej interwencji opiekuna, bez której podopieczny mógłby ponosić często poważne szkody życiowe, mimo że napotyka ona nierzadko z jego strony na znaczne opory, a nawet przeciwdziałania. Wymaga to od opiekuna dostatecznej znajomości potrzeb podopiecznego oraz posiadania własnego, jasnego wyobrażenia o tym, co jest dla niego dobre, a co złe, co ważne i zasadnicze, a co drugorzędne i obojętne, jak również uświadomiania i przyswajania mu tego wyobrażenia.

—    Hamowanie i wygaszanie potrzeb nałogowych i niektórych potrzeb nawykowych. Są to potrzeby zdecydowanie negatywne, tak z uwagi na dobro jednostki, jak i interes społeczny. Chodzi tu przede wszystkim o potrzeby pierwszego rodzaju, których natężenie i szkodliwość są powszechnie znane. Występują one zwłaszcza u podopiecznych starszych, w warunkach zaniedbań opiekuńczo-wychowawczych i niekorzystnych wpływów środowiska społecznego. Ich hamowanie i wygaszanie stanowi dla opiekuna bardzo złożone i trudne zadanie, wymagające zastosowania w sposób zintegrowany różnorodnych zależnych w znacznym stopniu od indywidualnych przypadków zabiegów, które można sprowadzić do:

—    ukazywania i uświadamiania wszystkich szkodliwych następstw zaspokajania tych potrzeb,

—    utrudniania, udaremniania i wiązania ich z ujemnymi przeżyciami,

—    kompensowanie wytworzonego w ten sposób niedostatku przez pełne zaspokojenie innych, wartościowych potrzeb,

—    podejmowanie zabiegów leczniczych (działanie środkami farmakologicznymi, psychoterapeutycznymi, wychowawczymi),

—    wpływanie na ukształtowanie właściwego systemu wartości.

Spośród tych zabiegów utrudnianie i udaremnianie może tworzyć dla opiekuna poważny dylemat wtedy, gdy przejściowo sprawia ono podopiecznemu silną przykrość, cierpienie. Staje on bowiem wobec trudnego wyboru między działaniem dla jego dobra, a zachowaniem jego dodatniego samopoczucia, zadowolenia. Poza tym znaczne natężenie tych potrzeb i wynikające stąd silne i względnie trwale tendencje do ich zaspokajania prowadzą z reguły do swoistego przewlekłego stanu „wojny” między podopiecznymi a opiekunami, co sprawia, że ci ostatni przyjmują postawy tolerancji i faktycznej rezygnacji ze swej roli opiekuńczej w tej sytuacji.

—    Profilaktyka i terapia potrzeb chorobowych. Potrzeby tego rodzaju wynikają ze stanu chorobowego organizmu. Ich zaspokojenie warunkuje bcz-pośrednio przezwyciężanie tego stanu, usuwanie jego ujemnych skutków i powrót do zdrowia. Te trzy pożądane następstwa (funkcje) zaspokajania potrzeb chorobowych są równocześnie podstawowymi celami opieki leczniczej lub szerzej, zdrowotnej. Równie doniosłymi celami tego zakresu opieki są: profilaktyka i terapia tych potrzeb. Urzeczywistnianie celu pierwszego dokonuje Się przez opiekuńcze zapobieganie ich powstawaniu, zaś drugiego — przez przezwyciężanie i redukowanie do poziomu normalnych potrzeb zdrowotnych. Są to oddziaływania o znacznym utrudnieniu, tkwiącym w rozpoznawaniu tych potrzeb, w często niesprzyjających celom opieki zachowaniach podopiecznych oraz wymaganiach specjalistycznej wiedzy i umiejętności, jakimi musi dysponować opiekun. Profilaktyka wymaga dostatecznej znajomości warunków zdrowia (utrzymywania i pozyskiwania) ludzi w różnym wieku oraz stanu i warunków zdrowia podopiecznego. Ważne jest tu unikanie wszelkiej nadmiernej zapobiegliwości profilaktycznej, która bywa nierzadko bardziej chorobotwórcza niż jej niedostatek. Dobrze pojęta profilaktyka potrzeb chorobowych ma charakter aktywny i wymaga hartowania, uodporniania i rozsądnego ryzykowania, a nie jedynie izolowania, ochrony i wystrzegania się.

Jeszcze większe trudności wiążą się z terapią tych potrzeb. Podstawowe znaczenie ma tu pozyskanie współdziałania podopiecznego w tym zakresie, który w trakcie postępowania terapeutycznego doświadcza przykrych doznań i cierpienia (np. leczenie i usuwanie zęba).

—    Kształtowanie postaw kompromisu w sytuacjach zderzeń lub sprzeczności niektórych potrzeb. Postawy takie stanowią jeden z pożądanych skutków opieki. Ich wartość i znaczenie dla pomyślności życiowej jednostki polega głównie na tym, że warunkują one w pewnym zakresie względną równomierność zaspokojenia jej potrzeb, zachowanie niezbędnej równowagi, uniknięcie niepożądanych napięć i konfliktów. Mają one realne szanse aktualizacji przede wszystkim wtedy, gdy — najogólniej mówiąc — taki właśnie będzie, akcep-