4 (92)

91

Kultura niemeńska w polskich opracowaniach /ostała scharakteryzowana przez S. K. Kozłowskiego (1975, s. 139-141, fig. 20-23, 49) oraz J. K. Kozłowskiego, S. K. Kozłowskiego (1975, s. 327; 1977, s.242-247), którzy oceniają jej obszar na kilkadzicsęt tysięcy km. Charakterystyki inwentarzy kamiennych dokonano na podstawie 7 stanowisk, z których 4 wykorzystano w porównaniach statystycznych: Krum-p!cvo, Lampedziai 1, Paśtuva 1 i Zerniai Kaniukai. Jest to charakterystyka bardzo ogólna i nieprecyzyjna ponieważ obejmuje fazę prcccramiczną i ceramiczną tej kultury trwające, według cytowanych autorów, około 5 tysiącleci. W przekonaniu o wielofazowym osadnictwie holoccńskim na stanowiskach w Woźnej Wsi autorki nic widzą celowości porównań. Ponieważ jednak podobnie nichomogcnicznc inwentarze jak z Woźnej Wsi posłużyły za podstawę tworzenia wzorców tej kultury należy stwierdzić, że inwentarz z Woźnej Wsi różni się od podanej charakterystyki: niższym wskaźnikiem drapaczy i zbrójników, wyższym skrobaczy oraz nieobecnością liściaków świderskich, które można by łączyć z niemeńską fazą osadnictwa. Na marginesie kultury niemeńskiej są do odnotowania dalsze niejasności. Po pierwsze — jej nicsprccyzowana treść kulturowa, po drugie —jej zasięg nie zawsze pokrywający się u różnych badaczy. Ponadto sama nazwa; J. K. Kozłowski, S. K. Kozłowski (1977, s. 245) rozdział o kulturze niemeńskiej kończą uwagą: „Nic omawiamy tutaj fazy ceramicznej kultury niemeńskiej, która ma także w Polsce szerszy zasięg terytorialny (por. E. Kempisty, 1979) ...jej inwentarze krzemienne nie zawsze są podobne do mezo-litycznych”. I tutaj rodzą się zastrzeżenia, czy wobec tego można nazwę „kultura niemeńska” przyjmować dla mezolitu? Zwróciły na to uwagę E. Kempisty i H. Więckowska (1983, s. 86, 90) przypominając, że neolityczna kultura niemeńska została wyróżniona w 1966 noku przez M. M. Car-niauskiego i jest stosowana przez licznych badaczy zawsze w odniesieniu do materiałów neolitycznych. W latach późniejszych wprowadzono ją dla mezolitu i bliżej nieokreślonych kultur wczesnoneolitycznych (R. Rimantiene 1973, s. 485-502). Autorki stwierdziły też, że nigdzie nie udokumentowano czystymi materiałami mezolitycznej fazy tej kultury. Dziś wypadałoby tę sprawę postawić jasno: skoro ciągłość rozwojową kultury niemeńskiej opierano głównie na wyrobach krzemiennych, a obecnie podważa się to kryterium, to zanikają również argumenty za mczolityczno-ncolitycznym jej rozwojem. Stąd wniosek: nazwa „kultura niemeńska” powinna pozostać przy neolicie, na zasadzie pierwszeństwa jej stosowania.

Przechodząc do stanowiska będącego przedmiotem monografii należy przypomnieć, że jako jedno z nielicznych, choć tylko częściowo opublikowanych, stanowisk z terenów Polski połnocno-wschodniej było ono poddawane analizie przez kilku badaczy. Dotyczy to głównie inwentarzy zabytków holoccńskich. K. Nowak (1981, s. 368, ryc. 12) określa chronologię tychże na 3.(XX)-2.5(X) p.n.e., nie podając podstaw tego datowania. K. Cyrck, R. Grygiel, K. Nowak (1982, 1983) w swoich pracach poświęconych zagadnieniu mezolitu ceramicznego zaliczają zespoły wytworów ze stanowiska 1 do niepewnych, a jednocześnie jednorodnych, najbogatszych i Stanowiących główną podstawę ich rozważań i wniosków (1982, s. 16). Opierają się oni na publikacji wstępnych wyni ków badań po pierwszym sezonie (ii. Kempisty, /.. Sulgos lewaka 1976). Opracowania lego nic cytują juz ztcs/.ią w swojej drugiej pracy (1983). Natomiast badacze et całko wicie pomijają coroczne sprawozdania z dalszych, wieloletnich badań systematycznie ogłaszane w Informatorze Archeologicznym, które ujawniały nowe fakty potwierdzające opublikowane sygnały o mieszanym, wielofazowym osadnictwie w Woźnej Wsi. W świetle tak wybiórczych i sprzecznych założeń stanowisko to zostało przez K. Cyrka, R. Grygla i K. Nowaka zaliczone do grupy północno-wschodniej II fazy mezolitu ceramicznego. Charakterystyka krzcmicniarstwa tej grupy oparta na udziale poszczególnych typów zbrojników operuje terminami: sporadyczny, nieliczny, spory, liczny, b. liczny, nic wyjaśniając ich — a to uniemożliwia wiarygodne porównania. W wątkach ornamcntacyjnych ceramiki tej fazy przyjmują oni zabudowę ornamentem brzuśca naczynia, na co brakuje dowodów w materiale z Woźnej Wsi. Natomiast kilkadziesiąt b. drobnych, niczdobionych ułamków z wykopu III zaliczonych przez badaczki stanowiska do ceramiki niemeńskiej wyłącznic na podstawie cech technologicznych, których autorzy nie uwzględniają, zostało z pewnymi wątpliwościami przypisane najstarszej ceramice fazy II hipotetycznie datowanej na 3.300-2.600 p.n.e. (1982, s. 30).

Tak precyzynie zaklasyfikowane przez cytowanych badaczy stanowisko nie spełnia zasadniczego warunku stawianego przez samych autorów materiałom zaliczanym do mezolitu ceramicznego w myśl ich definicji (1983, s. 86). Powinny to być „zwarte zespoły mezolityczne”, a w Woźnej Wsi ceramika współwystępuje z narzędziami typowymi dla krzemie-niarstwa neolitycznego (E. Kempisty, Z. Sulgostowska 1976, s. 322, tabl. VII) oraz rozdział 4.2. niniejszej pracy.

Stanowisko jest również rozpatrywane przez B. Balcera, który przeprowadził charakterystykę krzemiennych inwentarzy związanych z ceramiką niemeńską, wyodrębniając głównie na podstawie materiałów z Sośni „przemysł łomżyński” (B. Balcer 1983). Materiałów z Sośni nie porównywano z charakterystyką wspomnianego przemysłu, gdyż zastrzeżenia metodyczne budzi sposób jego wydzielenia. Zastrzeżenia autorek wynikają z przekonania o zróżnicowaniu chronologicznym materiałów z Sośni, gdzie istniał mezolityczny i pa-raneolityczny etap osadnictwa. Tak więc materiały z Sośni i Woźnej Wsi uznają one za mieszane. B. Balcer stwierdza również brak czystych zespołów kultury niemeńskiej (1983, s. 250), a w Sośni dopuszcza obecność znalezisk mezolitycznych (s. 252) zaliczając do nich tylko zbrójniki (co minimalizuje udział elementów mczolitycznych), choć jest świadom, że i inne narzędzia mezolityczne i neolityczne są bardzo zbieżne (1983, ryc. 53). Należy podkreślić że domieszka elementów mczolitycznych rzutuje na trzy spośród czterech ccch, które autor uznał za wyróżniające dla stosowanego pojęcia przemysłu. Są to: typologia i cechy stylistyczne wyrobów oraz struktura grup narzędzi (B. Balcer 1983, s. 21, 22). Wobec stanu badań kultury niemeńskiej wiarygodniejsza byłaby ogólna charakterystyka tendencji w krzemieniarstwic tej kultury, natomiast przedwczesne jest wyróżnianie przemysłu łomżyńskiego jak również dokonywanie zestawień procentowych (tabela 48 i 49), charaktcruzujących wyłącznie zbiór mieszanych, różnoc/asowych wyrobów, a nic przemysł. Duża ilość materiałów i powierzchnia zajęta przez osadnictwo w Sośni i Woźnej Wsi interpretowana jest jako wynik w iclok rolnych powrotów w to samo miejsce (E. Kempisty, 11 Więckowska 1983, s. 87 i rozdział 5 niniejszego opracowania). Jest to istotne wobec rezultatów badań stanowisk mczolitycz. nycli, których gospodarka nic różniła się w zasadniczy spusob od gospodarki s|K>lecz.cństw puruncol i tycznych Badania te ujawniają /różnicowanie .strukturalne inwentarzy krzemień nych. a wśród nich grup narzędziowych znajdowanych w ioz