51

Przejmowanie kolei przez polską administrację

Pierwsza wojna światowa spowodowała ogromne zniszczenia w systemie komunikacyjnym na ziemiach polskich. Polska przez cały czas wojny była terenem walk oraz przemarszów wojsk niemieckich, austriackich i rosyjskich. Oprócz bezpośrednich skutków działań wojennych kolejnictwo rujnowała rabunkowa gospodarka zaborców. W latach 1914—1918 zostały zniszczone w różnym stopniu wszystkie linie kolejowe, urządzenia, budynki i tabor. Zniszczeniu uległo 40% mostów dużych, o długości powyżej 20 m, i 22% mostów mniejszych, 63% dworców oraz 48% parowozowni i warsztatów naprawczych.

Przejmowanie kolejnictwa w polskie posiadanie następowało we wszystkich zaborach spontanicznie, wcześniej, aniżeli zorganizowana została polska administracja cywilna. W zaborze austriackim, w którym większość kierowniczych stanowisk na kolei zajmowali Polacy, przygotowania do przejęcia kolejnictwa były prowadzone już od końca 1917 roku przez działające w konspiracji narodowe komitety Kolejowców Polskich. W dniu 31 października 1918 roku polscy kolejarze przejęli Dyrekcję Kolejową w Krakowie oraz linie na Śląsku Cieszyńskim i w Galicji północnej. Znacznie później, dopiero w czerwcu 1919 roku, przejęto dyrekcje we Lwowie i Stanisławowie.

W pierwszych dniach listopada 1918 roku zostały przejęte przez polskich kolejarzy dyrekcje kolei od Austriaków w Radomiu i następnie od Niemców w Warszawie.

Przejmowaniu przez polską administrację kolei w Wielkopolscc i na Pomorzu towarzyszyło wiele trudności, wynikających z małej liczby Polaków zatrudnionych na kolejach niemieckich. Pierwsze próby opanowania linii kolejowych podjęli w listopadzie 1918 roku polscy kolejarze poprzez Rady Robotników i Żołnierzy, które następnie delegowały do ważniejszych urzędów kolejowych swoich przedstawicieli. W Poznaniu, w nocy 27/28 grudnia 1918 roku polska Straż Ludowa obsadziła dworzec kolejowy rozbrajając żołnierzy niemieckich. Przy Komisariacie Naczelnej Rady Ludowej powstał Wydział Komunikacyjny, który obsadzał Polakami stanowiska opuszczane przez Niemców, co pozwoliło na funkcjonowanie kolei nawet w chwili, gdy Niemcy gremialnie opuścili swoje posterunki pracy.

Na Pomorzu rozpoczęto przejmowanie kolei dopiero w początkach 1920 roku. Najdłużej i w szczególnych okolicznościach odbywało się przejmowanie kolei na Śląsku. Jak wiadomo, o losach tej części Polski miał zadecydować dopiero plebiscyt. Już w połowie stycznia 1919 roku kolejarze wielkopolscy nawiązali kontakt z polskim podkomisariatem Górnego Śląska w Bytomiu. Celem tych kontaktów było rozwinięcie działalności na rzecz Polski przed nadchodzącym plebiscytem oraz stworzenie konspiracyjnego związku kolejarzy na Śląsku. W krótkim czasie związek skupił 5000 kolejarzy, mimo terroru i szykan ze strony niemieckiej.

Polscy kolejarze zapisali piękną kartę w historii powstań śląskich, walcząc z bronią w ręku i utrzymując ruch kolejowy na terenach objętych walkami. Po decyzji Rady Ambasadorów, która zamierzała dokonać krzywdzącego dla Polski podziału Górnego śląska — w dniu 3 maja 1921 roku wybuchło trzecie powstanie śląskie. Wkrótce została utworzona polska Rada Kolejowa, która zarządzała wszystkimi liniami kolejowymi na terenach objętych powstaniem. W dniu 18 czerwca 1922 roku polska administracja przejęła koleje górnośląskie.

60. Most kolejowy na Wiśle pod Dęblinem zniszczony podczas I wojny światowej

4* 51