51 (236)

Derywacja stylu 51

20. W dotychczasowych rozważaniach przyjmowaliśmy milcząco tezę o szczególnej pozycji stylu potocznego w systemie stylistycznym języka. Spróbujmy teraz sprecyzować tę tezę i uzasadnić ją w paru słowach.

O dominacji stylu potocznego nad innymi decyduje:!

1)    to, że przysługuje mu powszechność występowania (w sensie liczby użytkowników), na której tle wszystkie pozostałe style są wyspecjalizowane, mają węższy zakres użycia;

2)    zawiera on najbardziej naturalne, podstawowe i trwałe struktury myślenia i percypowania świata, oparte na tzw. zdrowym rozsądku, czyli nastawieniu praktycznym (implikujące punkt widzenia człowieka znajdującego się w elementarnej sytuacji egzystencjalnej, wykazującego elementarne potrzeby);

3)    w stosunku do innych stylów pełni rolę interpretanta, tj. w razie potrzeby inne style są eksplikowane za jego pomocą.

Z tych właśnie powodów język potoczny zachowuje centralną pozycję w systemie odmian stylistycznych każdego języka i jest podstawą kształtowania się wtórnych stylów: naukowego, urzędowego i innych. Proces transformacji nie będzie tu już opisywany, po przedstawionych dotąd uwagach model takiego opisu łatwo sobie można wyobrazić. Co narzuciło się uwadze wnikliwego obserwatora procesu kształtowania się stylu naukowego, to to, że mamy do czynienia z ciągiem operacji semantycznych, a nie formalno językowych:

Wiedza potoczna wyrażona w zwykłym języku codziennym, obarczonym różnego rodzaju wadami, stanowi zasób cennego materiału, który nauka wykorzystuje, przetwarzając go i uszlachetniając, w końcu zaś włączając do zespołu krytycznie rozważonych i uznanych twierdzeń. [...] Zdania języka potocznego, zawierające nieusystematyzowaną wiedzę, przeradzają się w należycie uzasadnione twierdzenia naukowe: pojęcia nieostre, wieloznaczne, chwiejne zostają na nowo zdefiniowane i zaopatrzone w ściślejsze, bardziej operatywne kryteria stosowalności: często zastępuje się je pojęciami metrycznymi, które pozwalają na formułowanie praw stwierdzających ilościowe zależności między zjawiskami. [...] Proces przeistaczania się nieścisłych pojęć potocznych w doskonalsze, często metryczne pojęcia naukowe zachodził — rzecz jasna — od wieków. Świadoma refleksja metodologiczna nad tym procesem jest osiągnięciem nowszym. Jej usyste-

Najobszerniejsze kategorie tego typu to, po jednej stronie strefy naturalności, «*styl książkowy* lub «styl oficjalny*, a «styl potoczny* lub «styl pospolity (gminny)* po jej drugiej stronie" (Bogusławski 1973, s. 132).