Habermas01

Rozdział III

Przyczynek do rekonstrukcji prawa (1): system praw

Dotychczasowe rozważania służyły propedeutycznemu celowi, żeby wprowadzić kategorię prawa, w szczegóiności prawa nowoczesnegc. z perspektywy teorii działania komunikacyjnego. Akurat krytyczna teoria społeczeństwa nie może się ograniczać do opisu relacji między norma i rzeczywistością, dokonanego z perspektywy obserwatora. Zanim w roz-aziaie VI: wrócę do tego zewnętrznego naDięcia między normatywnymi roszczeniami porządków właściwych oemoicratycznemu państwu praworządnemu i faktycznością ich społecznego kontekstu, chcę w następujących teraz rozdziałach racjonalnie zrekonstruować scimoroziimienie tych nowoczesnycn porządiców prawnych. Wycnodzę przy tym od praw. Które obywatele muszą sobie wzajemnie przyznać, jeśli chcą swoie współżycie prawowicie uregulować sroditami prawa pozytywnego. To sformułowanie wskazuje już. że system praw' jest w' całości przeniknięty' owym wewnętrznym napięciem między faktycznością i ważnością, które jest charakterystyczne dla ambiwalentnego charakteru obowiązywania prawa.

Dia nowoczesnego rozumienia prawa centralną roię odgrywa, jak zobaczyliśmy w pierwszym rozdziale, pojęcie prawa podmiotowego. Odpowiada ono pojęciu podmiotowej wolności działania: prawa podmiotowa (po angielsku „rights”) wyznaczają granice, w' obrębie których podmiot jest uprawniony do swobodnego potwierdzania swojej woli. Definiują one mianowicie równe wolności działania dia wszystkich jednostek czy osób rozumianych jako nosiciele praw. W artykule 4 Deklaracji praw człowieka i obywatela z 1789 roku napisano: „Wolność polega na tym, że każdy może czynić wszystko, co tylko nie jest ze szkodą kogoś innego: korzystanie zatem z przyrodzonych praw' każdego człowdeka nie napotyka innych granic niż te. które zapewmiaią korzystanie z tych samych praw innym członkom społeczeństwa. Granice te mogą być zakreślone tylko drogą ustaw'_y”, Do tej zasady nawdązuje Kant, formułując swoją ogólną zasadę prawa (Rechispńnzip), w myśl której uprawnione jest każas działanie, w którym, bądź podług maksymy którego, wolność arbitralnej woli każdego może współistnieć z wolnością każdego [innego] zgodnie z ogólną ustawą (Gesetz). Śladem tego idzie jeszcze Rawls, formułując swoja pierwszą zasadę sprawiedliwości: „Każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszego systemu równych podstawowych wolność:, dającego się pogodzić z takim samym systemem wolności dla wszystkich” . Pojęcie ustawy wyjaśnia zawartą już w pojęciu prawa ideę równego traktowania: w formie ogólnych i abstrakcyjnych ustaw' wszystkim podmiotom nrzysn-gują takie same prawa.

Te podstawowe określenia wyjaśniają, dlaczego prawdo nowoczesne szczególnie nadaje się do integracji społeczeństw-' opartycr. ni gospodarce. które w etycznie zneutralizowanych obszarach działami s: skażam na zdecentralizowane aecyzje jednostkowych podmiotów' Kierującycn sit własnym interesem i zorientowanych zawrze na wdasny sukces, ^rcwo ni: może jednak czynić zadość tylko funkcjonalnym wymaganiom ziozoney społeczeństwa, musi także sprostać niepewnym warunkom społecznej mit -gracji, która dochodzi do skutku ostatecznie dzięki dokonaniom w zanresi: porozumiewania się podmiotów’ działających komunikacyjna, ‘.z: :.z:e akceptowainości roszczeń ważnościowych. Prawo nowocześni przesuw, normatywne wymagania z moralnie odciążonych jeanosie* ni reguiac:: prawne, które zapewniają tc, że wolności dżiarania dają sit zt soną nagodzić^{1 2}. Te regulacje czerpią^ swą prawowdtość z procedur ustawodaw czej, która ze swej strony opiera się na zasadzie suwerenności ludu. Ze pomocą praw, które zapewniają obywatelom realizowanie ich autonomi politycznej, musi zostać wyjaśnione paradoksalne powitanie nrawowmośc z legalności.

1

J. Rawls, Theorie der Oerechiigked. wyć. cv!.. s. 8 i [w cyi. wyć. po. v mnyr. miejsce s. 344]: w reakcji na krytykę Harta (Rawls on Libery and its Priority. w: N. Daniel? (red. Reading Rawis, Oxford 1975. s. 230-252) Rawls zastąpił to sformułowaniu lnryn.. ;:ior. wcaie nie wydaje mi się lepsze: „Każda osoba ma równe prawo do w peirr wYsuirczajacegt (fuliy adequarc - przyp. tłum. ) systemu równych podstawowych wolność. Gającego- sr. nagodzić z podobnym systemem wolności dla wszystkich”. J. Rawls, The Basic Liberiier atu their Priornies, w: St. McMurrin (red.). The Tanner Lectures on Humar lamę: 'P'C.Z. Sal Lakę City 1983, s. 5. [Sformułowanie w Liberalizmie politycznym - wyć. no...3: - iazn śladem (follows) tej modyfikacji, nie jest jednak jej dokładnym powtórzemen wnrew tema co sugeruje mój przekład odnośnego wyjaśnienia R.awlsa. s. 34. przyp. 3 - rrzyt t;ur...

2

^: E. W. Bóckenforde, Das Bild \>om Menschen in der Perspektive der heuiiger Rechi-ordnung. w: tenże. Rechi, Freiheit, Siaal. Frankfurt/M. 1991. s. 58-66.