Habermas01

Rozdział III

Przyczynek do rekonstrukcji prawa (1): system praw

Dotychczasowe rozważania służył)' propedeutycznemu celowi, żeby wprowadzić kategorię prawa, w szczególności prawa nowoczesnego, z perspektywy teorii działania komunikacyjnego. Akurat krytyczna teoria społeczeństwa nie może się ograniczać do opisu relacji między norma i rzeczywistością, dokonanego z perspektywy' obserwatora. Zanim w roz-aziaie VI] wrócę do tego zewnętrznegc naDięcia między normatywnymi roszczeniami porządków właściwych aemotcratycznemu państwu praworządnemu i faktycznością ich społecznego kontekstu, chcę w następujących teraz rozdziałach racjonalnie zrekonstruować samorozumienic tych nowoczesnycn porządiców prawnych. Wychodzę przy tym od praw, Które obywatele muszą sobie wzajemnie nrzyznać. jeśli chcą swoje współżycie prawowicie uregulować srodicami prawa pozytywnego. To sformułowanie wskazuje już. że system praw jest w całości przeniknięty owym wewnętrznym napięciem między faktycznością i ważnością, które jest charakterystyczne dla ambiwalentnego charakteru obowiązywania prawa.

Dla nowoczesnego rozumienia prawa centralną roię odgrywa, jak zobaczyliśmy w pierwszym rozdziale, pojęcie prawa podmiotowego. Odpowiada ono pojęciu podmiotowej wolności działania: prawa podmiotowe (do angielsku „rights”) wyznaczają granice, w obrębie których podmiot jest uprawniony do swobodnego potwierdzania swojej woli. Definiują one mianowicie równe wolności działania dia wszystkich jednostek czy osób rozumianych jako nosiciele praw. W artykule 4 Deklaracji praw człowieka i obywatela z 1789 roku napisano: „Wolność polega na tym, że każdy może czynić wszystko, co tylko nie jest ze szkodą kogoś innego: korzystanie zatem z przyrodzonych praw każdego człowieka nie napotyka innych granic niż te. które zapewniają korzystanie z tych samycr. praw innym członkom społeczeństwa. Granice te mogą byc zakreślone tylko drogą ustawy”. Do tej zasady nawiązuje Kant, formułując swoja^ ogólną zasadę prawa (Rechtspńnzip), w myśl której uprawnione jest każde działanie, w którym, bądź podług maksymy którego, wolność arbitralnej woli każdego może współistnieć z wolnością każdego [innego] zgodnie z ogólną ustawą (Gesetz). Śladem tego idzie jeszcze Rawls, formułując swoją pierwszą zasadę sprawiedliwości: „Każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszego systemu równych podstawowych wolność:, aaiacegc się pogodzić z takim samym systemem wolności dla wszystkich” . Pojęcie ustawy wyjaśnia zawartą już w pojęciu prawa ideę równego traktowania: w formie ogólnych i abstrakcyjnych ustaw wszystkim podmiotom nrzysn-gują takie same prawa.

Te podstawowe określenia wyjaśniają, dlaczego prawo nowoczesne szczególnie nadaje się do integracji społeczeństw opartyer. ni gospodarce, które w etycznie zneutralizowanych obszarach działann sc skazan: na zdecentralizowane decyzje jednostkowych podmiotów Kierującycn się własnym interesem i zorientowanych zawsze na własny sukces,    ni:

może jednak czynić zadość tylko funkcjonalnym wymaganiom ziozonem. społeczeństwa, musi także sprostać niepewnym warunkom społeczne^: mm -gracji, która dochodzi do skutku ostatecznie dzięki dokonaniom v zaimesm porozumiewania się podmiotów działających komunikacyjna, :z: :.z:e akceptowainości roszczeń ważnościowych. Prawo nowocześni przesuw, normatywne wymagania z moralnie odciążonych jeanoste* nt reguiac:: prawne, które zapewniają tc, że wolności działania dają su ze sooą nagodzić^{1 2}. Te regulacje czerpią^ swą prawowitość z procedur usiawocaw-czej, która ze swej strony opiera się na zasadzie suwerenności iuau. Za pomocą praw. które zapewniają obywatelom realizowanie ich amonom:' politycznej, musi zostać wyjaśnione paradoksalne powstanie orawowuośc z legalności.

1

   J. Rawls, Theorie der Oerechiigkei:. wyć. cyt.. s. 8 i [w cyi. wyć. po. v mnyr. nueisci. s. 344]; w reakcji na krytykę Harta (Rawls on Libery and us Priorit}\ w: N. Daniels (red.: Reading Rawls, Oxford 1975. s. 230-252) Rawls zastąpi) to sformułowań:; mrwn.. ;;um wcaie nie wydaje mi się lepsze: ..Każda osoba ma równe prawo do w pełń- wvsu:"ezaiaceci (fuliy adeąuarc - przyp. tium.) systemu równych podstawowych wolność, ciającego sr. tv-godzić z podobnym systemem wolności dla wszystkich”. J. Rawls, The Basi:- Libenies ara their Prioriries, w: St. McMurrin (red.). The Tanner Leciures on Humar Vame: 'ó. 2 Sal Lakę City 1983, s. 5. [Sformułowanie w Liberalizmie po lirycznym - wyć. no...jf _ iazi; śladem (follows) tej modyfikacji, nie jest jednał: jej dokładnym powtórzemen wnrsv tętnico sugeruje mój przektad odnośnego wyjaśnienia Ilawlsa. s. 34. przyp. 3 - rrzyt trjr.:.

2

   E.W. Bóckenfórde. Das Bild vom Menschen irt der Perspektive der heuiiger hechi-ordnung. w: tenże. Rechr, Freiheit, Staat. Frankfurt/M. 1991. s. 58-66.