52 (75)

ności, wytrwałości. Pod wpływem Deweya Kerschensteiner wprowadzi! do swego systemu ideę samodzielności w ten sposób, że uczeń zaczynał pracę od samodzielnego projektu, planu i kosztorysu rzeczy, którą zamierzał wykonać, następnie samodzielnie realizował zatwierdzony projekt i wreszcie samodzielnie oceniał swoje wykonanie, wprowadzając poprawki. „Szkoła pracy” po klęsce I wojny światowej miała wycho-wywać Niemców na pożytecznych obywateli, przygotowanych zawodowo do życia społecznego

Najliczniej pojawiły' się reformy na polu wychowania przedszkolnego. Dotychczasowe freblówki („ogródki dziecięce” F. Frobią od 1839) były ochronkami dla dzieci, wychowującymi jc fizycznie, umysłowo i moralnie głownie przez fan ta/ > ine zabawy dzieci, np. siedmio-barwną piłkę jako ptaszkiem łatającym oraz przez opowiadanie bajek. W r 1907 w osiedlu robotniczym Turynu lekarka włoska dr Maria Montessori urządziła po raz pierwszy prawdo wy ..Dom Dziecka** (Casa dci hambini). wprowadziła niskie mebelki dostosowane do wzrostu i sil małych dzieci, zaopatrzyła w małe narzędzia pracy*, by dzieci same mogły się obsługiwać i mogły pracować w ogródku przy hodowli kwiatów' i królików. Zamiast tradycyjnych zabawek, jak lalka i klocków w formie brył geometrycznych (tzw „dary natury” Fróbla) zastosowała tzw. materiał dydaktyczny, jak kolorowe włóczki, dzwoneczki, cymbałki. ciężarki, by dziecko ćwiczy ło uę w odróżnianiu odcieni barw. tonów czy ciężaru (program zaostrzenia zmysłów dziecka) a przez obserwację i doświadczenia przygotowywało się do przyszłej poważnej pracy i do nauki szkolnej czytania i pisania Zakazała natomiast bawienia się dzieci lalkami i opowiadania bajek, aiscby tut rozwijać fantazji dziecięcej i me wypaczać zmyśleniami poglądów na rzeczywistość, do której dziecko w przedszkolu ma się przygotować Okazało Mę wkrótce, że rugowanie naturalnej zabawy, bajek i fantazji dziecka przeds/kolnc#' » by ło u Montessori programem zbyt pozytywistycznym i sztucznym, ale od tego czasu idea istotna samodzielność/ małego dziecka utrzymała się we współczesnym przedszkolu Inny system tęgo wychowania stworzył lekarz belgijski Owidiusz Decrok. który wprou id/.i do zajęć gry wychowawcze, np. w postaci kolorowy i b obrazków pociętych na części, z których bawiące się dziecko miało złożyć całość lub tez w postaci obrazkowych kart do gry. Zabawy takie żywo zajmowały i interesowały daed. rozwijały spostrzegawczość i uwagę, a przede wvy»tkim ćwiczyły inteligencję.

Pomysły nowatorskie „nowego wychowania" zaczęły się mnożyć (np wiejskie szkoły internatowe w Angin, Francji, Niemczech), pojawiła się nowa nauka o dziecku, o jego rozwoju fizycznym i psychicznym (pedologia) W związku z tym ruchem w r 1900 pisarka szwedzka Fllcn Kcy powitała nadchodzące XX stulecie pod hasłem „wieku dziecka”

\V swej egzaltowanej książce rozwinęła prawdziwy kult dziecka, przyznając mu najskrajniejszą swobodę w rozwoju, a nawet prawo dobierania sobie rodziców Był to nowy kierunek pedagogiczny pajdocentryz-mu. czyli pedagogiki wychodzącej „od dziecka", a nie jak dotąd skierowanej „na dziecko" celem jego urobienia do posłuszeństwa wobec autorytetu wychowawców, Z czasem doprowadziło to do wzmożenia objawów samowoli młodzieży tzw. pajdokracji, czyli rządów i górowania dziecka nad dorosłymi. Niedługo też „wiek dziecka" ukazał dno niedoli, jaką w faszyzmie cierpiały ekstermmowane dzieci żydowskie i polskie⁴".

Zasada aktywizmu i samodzielności została wkrótce przeniesiona ot teren szkoły średniej. Nauczycielka amerykańska Helena Parkhurst w miasteczku Dalton (USA) stanęła przed trudnym zadaniem, miała uczyć wielką gromadę dzieci bez żadnej pomocy, toteż wpadła na pomysł, by znieść tradycyjne klasy szkolne, podział godzin, lekcje, dzwonki. a wprowadzić gabinety przedmiotowe, pracownie, w których dziecko ma zgromadzone pomoce i lekturę, dostaje zadanie miesięczne i zaopatrzone we wskazówki pracy, którą ma samodzielnie wykonać przy pewnej pomocy zc strony nauczyciela, a potem zaliczyć przez zdanie sprawy z wykonania i egzamin z nabytych wiadomości W ten sposob powstał głośny plan daltoński, zwany inaczej planem pracy laboratoryjnej, który był już całkowitym zaprzeczeniem szkoły tradycyjnej.

2, Podstawy organizacyjne i zasady systemu liberalnego

Mnożące vię strumyki reform i nowych pomysłów połączyły się w jeden nurt „nowego wychowania” na zjcżdzie pedagogów w Hadze * 1912 r Postanowiono na nim zorganizować towarzystwo dla przeprowadzenia reformy szkolnictwu. Wojna przeszkodziła wyznaczo-

K .Sosnowski, Dziecko w systemie hitlerowskim. Warszawa 1962

113