54

HISTORIA LITERATURY

Kontynuacje i nawiązania

•    w literaturze:

George Gordon Byron, Manfred Stefan Gorczyński, Wacława dzieje Juliusz Słowacki, Kordian Adam Mickiewicz, Pani Twardowska, III część Dziadów Tadeusz Miciński, Xsiqdz Faust Jan Lechoń, Pan Twardowski Konstanty Ildefons Gałczyński, Parada kuglarzy Michaił Bułhakow, Misfrz i Małgorzata

•    w filmie:

Roman Polański, Dziecko Rosemary

motyw faustyczny - to motyw zawarcia przez człowieka paktu z szatanem, któremu człowiek ofiarowuje duszę w zamian za sławę, bogactwo, zwycięstwo, wiedzę; to znany motyw baśni i podań ludowych, obecny w wielu wariantach w literaturze romantycznej

Johann Wolfgang Goethe, Król elfów

Ballada Goethego Król elfów nawiązuje do wierzeń w elfy, niezwykłe istoty rodem z mitologii skandynawskiej i germańskiej. Jest także prezentacją dwóch odmiennych sposobów postrzegania świata: realistycznego za pośrednictwem rozumu oraz romantycznego - przez wyobraźnię i baśń. Postawę polegającą wyłącznie na rozumie reprezentuje ojciec, a spojrzenie poetyczne - dziecko, które w tajemniczej, dzikiej przyrodzie dostrzega mrocznego króla elfów. Przyroda w balladzie jest zatem nie tylko tłem, ale także uczestnikiem zdarzeń.

Kto jedzie tak późno wśród nocnej zamieci?

To ojciec z dziecięciem jak gdyby wiatr leci.

Mój ojcze, mój ojcze! czy widzisz te dziwa?

Król olszyn do siebie zaprasza i wzywaI Nie bój się, mój synu! skąd tobie te dreszcze?

To tylko wiatr cichy po liściach szeleszczę.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywów baśniowych i mitologicznych w literaturze, dziecka, ojca

Moritz von Schwind, Król elfów

Rycerz śmiało idzie między dzikie bestie, podnosi rękawiczkę i — rzuca ją w twarz kochance:

Rycerz jej w oczy rękawiczkę rzucił „Pani twych wdzięków nie trzeba mi wcale"

To rzeki i poszedł, i więcej nie wrócił.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: etosu rycerza i jego modyfikacji

Friedrich Schiller, Rękawiczka

Balladę przetłumaczył na język polski Adam Mickiewicz. Jej akcja osadzona jest w czasach średniowiecza - w trakcie rycerskiego turnieju. Bohaterka ballady wystawia na próbę dzielności rycerza Emroda. Upuszcza między walczące na arenie tygrysy i lamparty swoją rękawiczkę i prowokuje:

Kto mię tak kocha, jak po tysiąc razy czułymi przysięgał wyrazy,

Niechaj mi teraz rękawiczkę poda.

8. Romantyzm

Nazwa epoki

Romantyzm - to okres w kulturze, sztuce, literaturze i historii trwający od schyłku XVIII wieku do Wiosny Ludów, a w Polsce lat 60. XIX wieku. Okres poprzedzający romantyzm, w którym można dostrzec pewne tendencje zapowiadające nową epokę, nazywamy preromantyzmem. Nazwa tego okresu została utworzona od słowa „romantyczny" - i w tej formie znana była już od średniowiecza.

Ramy czasowe

W Europie zachodniej romantyzm trwał od schyłku XVIII wieku do Wiosny Ludów (1848).

Za początek polskiego romantyzmu uznaje się 1822 rok, kiedy został wydany tomik poezji Adama Mickiewicza Ballady i romanse. Za kres epoki uważa się datę ostatniego romantycznego narodowo-wyzwoleńczego powstania styczniowego z 1863 roku. W dziejach polskiego romantyzmu można wyróżnić kilko okresów.

Fazy polskiego romantyzmu:

•    1822-1830 przełom romantyczny (wczesny romantyzm)

•    1830-1831 poezja powstania listopadowego

•    1831-1863 dojrzały romantyzm (tzw. okres międzypowstaniowy)

Charakterystyka epoki

Romantyzm to epoka indywidualizmu we wszystkich dziedzinach sztuki. W jego obrębie funkcjonuje wiele nurtów, które łączy wspólna postawa ideowa: dążenie do podkreślenia własnej osobowości i odrębności, "bunt w imię wolności indywidualnej czy też powszechnej. Romantycy buntowali się przeciw skostniałej oświeceniowej formie i stylowi życia oraz normom krępującym wolność jednostki. Kontemplowali naturę, postulowali poznawanie świata czuciem i sercem, a nie umysłem. Cenili także mistycyzm i na-strojowość. Romantyzm to epoka wielkich filozofów, poetów, malarzy i muzyków. To także okres walk narodowowyzwoleńczych, sprzeciwu wobec niesprawiedliwości społecznej, okres demokratycznych dążeń. Na tle europejskich odmian romantyzmu wyodrębnia się specyficzny, polski romantyzm, uznany za jeden z najoryginalniejszych w kulturze europejskiej.

Literatura

Adam Mickiewicz, Romantyczność (fragment)

Dziewczyna czuje

-    odpowiadam skromnie

-    A gawiedż wierzy głęboko; Czucie i wiara silniej mówi do mnie

Niż mędrca szkiełko i oko.

Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,

Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce;

Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!

Miej serce i patrzaj w serce!

Cechy literatury romantycznej

•    odrzucenie kategorii mimesis

0 poezja transcendentalna, absolutna

•    ironia romantyczna jako struktura myślenia i tworzenia literatury

•    zerwanie z teorią rodzajów i gatunków literackich, zatarcie granic gatunkowych

•    powieść jako nadgatunek (inaczej niż w polskim romantyzmie)

•    baśń ludowa jako inspiracja

•    uprzywilejowanie jednostki dzięki sztuce 0 uznanie za wzór sztuki średniowiecznej

•    wyobcowanie artysty ze społeczeństwa 0 bohater romantyczny

•    bunt przeciw oświeceniu i realizmowi

•    egzotyzm

•    fascynacja Północą

•    filozofia przyrody

•    folkloryzm, ludowość