56 W

Opowiadali mi stomatolodzy, że zdarzają się wypadki, gdy wiejscy pacjenci, którzy mają niektóre zęby wypchnięte do tyłu, domagają się ich usunięcia, aby miejscowa opinia nie posądzała ich o cechy strzygonia. Nieraz tylko zgrubienie dziąseł u nowo narodzonych dzieci powodowało przypuszczenie, że mogą one stać się w przyszłości strzygoniami.

Za przyszłego upiora uważa się nieraz ludzi o jakimś specjalnie wyróżniającym się wyglądzie. Na przykład pewien chłop (Radomszczańskie), chory na serce, u którego występowała siność twarzy, wyjątkowo nierówny oddech, a niekiedy nawet odgłosy przypominające rzężenie uważany był powszechnie za kandydata na upiora.

Również można spotkać się z mniemaniem, że upiorem zostaje każdy samobójca. Niekiedy przypuszcza się, że strzygoniem będzie każdy osobnik, który zginął w tragicznym wypadku. Upiorem może także zostać zarówno zmarły mężczyzna, jak i kobieta. Strzygoniami bywają osoby zmarłe w różnym wieku, poczynając od niemowląt, których nie zdążono jeszcze ochrzcić, aż do wiekowych starców. Nie odgrywają też roli względy religijne. W mniemaniu ludu upiorem może być zarówno katolik, protestant, prawosławny czy wyznawca religii mojżeszowej. W okolicach Lututowa zachowały się wspomnienia o żydowskim pachciarzu, który po śmierci miał straszyć jako strzygoń. Nawet ksiądz w mniemaniu ludu po śmierci mógł zostać strzygoniem. Pewien gospodarz z Drużbic (pow. Bełchatów) wracał nocą wozem z Pabianic. W drodze potknął mu się koń i zdarł skórę na kolanie. Skłonny do żartów gospodarz rozpuścił pogłoskę, że kiedy przejeżdżał koło cmentarza na wóz wsiadł zmarły ksiądz i kazał przewieźć się aż do wsi. Na dowód wielkiego wysiłku, z jakim koń ciągnął upiora, pokazywał rozbite kolano zwierzęcia, które jakoby z wielkiego trudu miało się przewrócić.

Bardzo ciekawe są wyniki badań Leonarda Pełki nad demonologią terenu dawnego województwa lubelskiego i rzeszowskiego. Na postawione pytanie, kto po śmierci może zostać upiorem, 26,3% respondentów (18.8% z terenu dawnego województwa lubelskiego i 40,6% z rzeszowskiego) odpowiedziało, że człowiek zły; 14,6%

że samobójca; 10,7%, że człowiek o dwóch sercach; 7,4%, że człowiek zmarły bez spowiedzi; 6,6%, że człowiek niewierzący; 6,6%, że czarownik; 5,8%, że człowiek zmarły tragiczną śmiercią; 2,5%, że człowiek o dwóch duszach; 1,7% że owczarz; 0,8%, że człowiek chytry i skąpy; 0,8%, że człowiek nie bierzmowany; 0,8%, że człowiek, który długo nie mógł umrzeć; 0,8%, że człowiek zadłużony; 0,8%, że człowiek dobry; 13,8, że każdy człowiek.

Otóż przeprowadzając przed laty badania na terenie dawnego województwa łódzkiego, wschodniego Mazowsza i Podlasia, nie próbowałem tych zagadnień ujmować statystycznie. Z notatek moich wynika jednak, że w mniemaniu informatorów z obszaru dawnego województwa łódzkiego najczęściej po śmierci zostają upiorami: 1. ludzie o dwóch duszach; 2. ludzie rodzący się z zębami; 3. samobójcy; 4. ludzie źli, którzy skrzywdzili innych; 5. ludzie nie chrzczeni lub ochrzczeni nieprawidłowo; 6. ludzie o dwóch sercach; 7. ludzie zmarli bez spowiedzi; 8. ludzie niewierzący; 9. ludzie o podwójnych zębach; 10. ludzie o sinych twarzach; 11. ludzie o nierównym oddechu; 12. ludzie o zrośniętych brwiach. Natomiast na wschodnim Mazowszu i Podlasiu w mniemaniu informatorów po śmierci zostawali upiorami: 1. samobójcy; 2. ludzie źli, którzy skrzywdzili innych; 3. ludzie o dwóch sercach; 4. ludzie o dwóch duszach; 5. ludzie zmarli bez spowiedzi; 6. czarownicy; 7. ludzie niewierzący; 8. ludzie zmarli bez spowiedzi; 9. ludzie zmarli tragiczną śmiercią; 10. ludzie nie ochrzczeni lub ochrzczeni nieprawidłowo; 11. ludzie, których ciała po śmierci zostały przekroczone przez żywych; 12. ludzie nie bierzmowani. Przypuszczam, że badania przeprowadzone w innych regionach Polski wykazałyby inną jeszcze kolejność przyczyn, dla których w wierzeniach ludowych ludzie po śmierci stawali się upiorami.

W wielu okolicach w wierzeniach ludowych ciało strzygonia po śmierci zachowuje świeży wygląd. Medycyna współczesna zna liczne przypadki, kiedy ciało zmarłego nieraz przez dłuższy okres czasu może mieć takie właśnie cechy. Tak samo nadmierne opuchnięcie nieboszczyka można było tłumaczyć „utuczeniem się" wyssaną krwią. W 1914 r. w okolicach Brzezin pochowano na miejscu walki poległych Niemców. Po kilkunastu dniach nakaza-

57