8 (1305)

NEURO PSYCHOLOGIA

Często widuje się pacjentów, którzy mają niewspółmiernie duże trudności z zapamiętywaniem miejsca w Teście Dotykowym (Tactual Performance Test, TPT), należącym do Baterii Testów Neuropsychologicznych Reitana. Chociaż wiele badań wykazało, że Test Dotykowy jest ogólnie czuły na obniżenie funkcji wskutek uszkodzenia mózgu (Reitan, Davison, 1974), jednak mało jest danych o możliwym różnicującym wpływie umiejscowienia uszkodzenia na pamięciowy aspekt tego zadania lub w ogóle nie ma takich danych. Ponieważ nie uprzedza się pacjentów, że będą później proszeni o przypomnienie sobie miejsca oraz kształtów figur, które należy umieścić w otworach wkładanki (korzystając tylko z informacji dotykowych), wnioski dotyczące wykonania tego zadania przez poszczególnych pacjentów muszą być ograniczone. Uderzający jest jednak fakt, że po długim okresie ćwiczenia, koniecznym w tym teście, wielu pacjentów z uszkodzeniem mózgu nie potrafi sobie przypomnieć prawidłowego umiejscowienia choćby jednej figury.

Porównanie różnic między odtwarzaniem z pamięci Figury Reya a kopiowaniem jej według wzoru (Rey, 1941; Osterrieth, 1944; Rey, 1959) również może się okazać cenne pod tym względem.

Zaburzenia orientacji topograficznej

Termin „orientacja topograficzna” jest niejasny z powodu bardzo złożonego charakteru procesów, które uczestniczą w znajdowaniu drogi w otoczeniu. Na procesy te może wywierać niekorzystny wpływ albo zaburzenie poszczególnych komponentów, albo uogólniony stan patologiczny, taki jak na przykład otępienie. Aguirre i D’Esposito (w pracy z roku 1999) dokonali szczegółowego przeglądu problemów taksonomicznych, a w innej publikacji przedstawili podejście nauk zajmujących się układem nerwowym (Aguirre i in.,

1998). Przegląd wczesnych badań na ten temat opublikował De Renzi (1982), autorami innych prac przeglądowych są Farrell (1996) i Barrash (1998).

Do tej kategorii należą następujące zaburzenia: (1) niezdolność przypomnienia sobie układu przestrzennego w znanym otoczeniu, np. rozmieszczenia pokoi w domu pacjenta czy mebli w pokoju; (2) niezdolność przypomnienia sobie i opisania dobrze znanych relacji geograficznych, które pacjent uprzednio znał oraz (3) trudność ze znajdowaniem właściwej drogi w otoczeniu, chociaż słowny opis tego, jak należy iść, może być prawidłowy.

Benton (1969b) za defekt podstawowy uważał trudność dotyczącą aktualizacji obrazów wzrokowych: „Mamy tu do czynienia z upośledzeniem »rewizualizacji«, z niezdolnością przywołania dawno utrwalonych wspomnień wzrokowych” (s. 219). Jest to podobne do „braku reminiscencji wzrokowych” (visual irreminiscence) Critchleya (1953), o którym będzie mowa w rozdziale 7 w związku z uszkodzeniami piatów potylicznych.

W porównaniu z innymi aspektami zdolności przestrzennych, orientacji topograficznej poświęcono stosunkowo niewiele uwagi. Ratcliff i Newcombe (1973) podają, że w większości badań zajmowano się sytuacjami, w których pacjenci mogli eksplorować relacje przestrzenne, nie zmieniając znacznie pozycji ciała, a zatem badano raczej agnozję przestrzenną.

W roku 1955 Semmes i jej współpracownicy opisali obiektywny test orientacji przestrzennej, który składał się z piętnastu schematycznych tras takiego typu, jak na rycinie 6.6. Dziewięć punktów na każdej mapie odpowiadało dziewięciu kółkom narysowanym na podłodze pokoju, oddalonym od siebie o mniej więcej 137 cm. Jedną ścianę oznaczono jako północ (N) i północ (N) zaznaczono również na mapach. Badany miał przejść każdą z wyznaczonych tras, posługując się ma-

•    -*

Start    Meta

I Rycina 6.6. Trzy zadania z testu przemieszczania się według mapy Na podstawie: Semmes, J. i in. (1955). Dzięki uprzejmości dr Josephine Semmes.

pą, którą należało trzymać stale w tym samym położeniu w stosunku do ciała. W ten sposób położenie osoby badanej w stosunku do pokoju ciągłe się zmieniało. Badani otrzymywali mapy zarówno wzrokowe, jak i „tylko dotykowe”. Pacjenci z uszkodzeniami płatów ciemieniowych wykonywali te zadania istotnie gorzej niż pacjenci z uszkodzeniami

0    lokalizacji nieciemieniowej i grupa kontrolna. Nie było różnicy między osobami z uszkodzeniem mózgu poza płatami ciemieniowymi a grupą kontrolną. Co więcej, ponieważ okazało się, że to zaburzenie nie ma związku z modalnością percepcyjną (wzrokiem lub dotykiem), Semmes i jej współpracownicy doszli do wniosku, że powinno się je uważać za element agnozji wzrokowo-przestrzennej.

W późniejszych badaniach (Semmes

1    in., 1963) uzyskano dalsze dane. porównując wyniki tego testu orientacji w przestrzeni pozaosobistej z testem przestrzeni osobistej, w którym proszono badanych, by dotknęli różnych części własnego ciała w kolejności wyznaczonej przez numery na schematycznym tysunku ciała ludzkiego. Uszkodzenie mózgu powodowało obniżenie poziomu wykonania obu tych zadań w mniej więcej jednakowym stopniu. Analiza statystyczna wykazała, że chociaż w badanej grupie osób z uszkodzeniem mózgu oba te zadania były ze sobą istotnie powiązane, jednak miały również elementy niezależne.

Jeśli chodzi o lokalizację uszkodzenia, to „orientacja w przestrzeni zarówno osobistej, jak i pozaosobistej pogorszyła się wskutek uszkodzenia w tylnej części lewej półkuli. Uszkodzenia zlokalizowane w przedniej części mózgu (zwłaszcza w lewej półkuli) powodowały zaburzenie orientacji w przestrzeni osobistej, lecz nie pogarszały orientacji w przestrzeni pozaosobistej, natomiast uszkodzenia w tylnej części prawej półkuli powodowały zależność odwrotną” (Semmes i in., 1963, s. 769).

Inne badanie (Wein i in., 1956) potwierdziło obniżenie poziomu funkcjonowania badanych z uszkodzeniem płatów ciemieniowych w zadaniu, które polegało na znajdowaniu drogi na mapie. Okazało się jednak, że w zadaniu tym również pacjenci z uszkodzeniem płata czołowego wykazują słabsze wyniki, chociaż w mniejszym stopniu. Badani z uszkodzeniem płatów czołowych źle wypadli także w badaniu orientacji odnośnie własnej osoby {persona! ońentation).