59

cję pozytywnego sposobu zażegnania konfliktu i krytykę zachowania agresywnego.

Dla przykładu podajemy zachowanie się jednego zespołu dzieci z grupy eksperymentalnej i jednego zespołu dzieci z grupy kontrolnej podczas inscenizacji pierwszej z nie dokończonych historyjek. Treść tej historyjki podana jest w aneksie (str. 149) i w tekście (str. 94).

Grupa eksperymentalna (dzieci agresywne)

W.:    Otwieram zawody w łucznictwie, w których nagrodą będzie

złoty łuk. W naszych zawodach uczestniczą: Chyży Jeleń, Unkas, Siedzący Byk i Siting Bu. Macie tutaj po pięć strzał i strzelajcie do tarczy.

Zb.: No, strzelamy.

W.:    Koniec zawodów. Nagrodę otrzymał Unkas.

J.:    Jaki wniosek wyciągnąć z tego? Co zrobić z Unkasem? On

kantował.

W.:    Powybijamy mu zęby.

J. :    Albo będzie skazany na chłostę.

W.:    Albo na wydalenie z plemienia.

Zb.: A ja bym mu... wybił zęby.

A.:    Bijemy się!

K. :    Bijemy się, oddawaj łuk.

Zb.: Dajesz, czy nie?

W.:    Już dawaj!

A.:    Nie! Nie dam!

J. :    Odebraliśmy. Teraz rozpoczynamy zawody, tylko bez Unka-

sa.

Zb.: Kto wygrał?

W.:    Chyży Jeleń.

Zb.: Ale fajno strzela taki łuk.

K. :    Kapitalnie.

Grupa kontrolna (dzieci nieagresywne)

—    On miał celne strzały.

—    Oszukiwał.

—    Powinniśmy na niego uważać, bo on mógł po kryjomu tak zrobić.

—    On to niesłusznie dostał, bo on oszukiwał. Jak chłopcy

strzelali z łuków, to on wyciągał ich strzały i drugi raz strzelał.

—    My powinni dać Czarnemu Żbikowi łuk. On sprawiedliwie strzelał. Nie kłamał tak jak Unkas.

—    Oddasz?

—    (przeczący ruch głową)

—    Możemy jeszcze raz próbować (strzelają).

—    Zawody wygrał Czarny Żbik. Oddasz łuk?

—    Oddam, masz.

—    Nie żal ci?

—    Nie.

Oba zespoły dzieci uznały, że sytuacja, w której znajdują się bohaterowie inscenizowanej historyjki, wymaga takiego rozwiązania, które by było adekwatne do przyjętych zasad „uczciwej gry”. W obu przypadkach celem stało się przyznanie nagrody tej osobie, która brała udział w grze zgodnie z przepisami. Jednak dzieci z grupy eksperymentalnej jednomyślnie wybrały agresywny sposób realizacji celu. Sprawą pierwszoplanową okazało się dla nich fizyczne ukaranie chłopca, który złamał przepisy gry, i odebranie nagrody mimo jego sprzeciwu. Natomiast dzieci z grupy kontrolnej wybrały społecznie pozytywny sposób rozwiązania konfliktu. W wyniku słownego przeanalizowania problemu zadecydowały, kto powinien dostać nagrodę. Następnie znalazły taką metodę postępowania z chłopcem, którego zachowanie stworzyło konflikt, aby ten zrozumiał konieczność oddania nagrody.

Zachowanie dzieci z grupy eksperymentalnej zdaje się różnić nie tylko ilościowo od zachowania ujawnianego przez dzieci z grupy kontrolnej. Dzieci z grupy eksperymentalnej przy zwiększonej liczbie zachowań agresywnych prezentują jednocześnie mniej zachowań pozytywnych społecznie. Zaś dzieci z grupy kontrolnej nie tylko są mniej agresywne, ale ujawniają jednocześnie istotnie więcej zachowań społecznie pozytywnych. Można powiedzieć, że są lepiej uspołecznione.

Dzieci z grupy eksperymentalnej zachowywały się agre-

109