59

Pokolenie

odwróco

nych

pleców

wych po roku 1976? jeszcze bowiem do roku 1976 organizacje młodzieżow wykazywały znaczną żywotność, natomiast w kilka lat po „wielkiej przemianie” roku 1980 żyły już jakby sztucznie, podtrzymywane w swoim istnieniu bezwładem własnej wielkości, posiadanego majątku, przywiązania gremiów kierowniczych do względnie lukratywnej pozycji społecznej oraz animacyjnymi wysiłkami partii komunistycznej.

Nie wszystkie zjawiska związane ze stowarzyszeniami młodzieży okresu budowy socjalizmu można wytłumaczyć mechanizmami państwa totalitarnego. Oprócz bowiem masowości, która jest typowa dla systemów totalitarnych cechował je do pewnego czasu niekłamany entuzjazm i indywidualne zaangażowanie. Np. początki ZMP i słynna „Służba Polsce”. Oprócz tępej indoktrynacji i pokazowej obrzędowości - organizacje te wniosły liczący się wkład w awans oświatowy swojego środowiska, np. Związek Młodzieży Wiejskiej, lub rozwinęły piękne inicjatywy społeczne, np. Związek Harcerstwa Polskiego w pracy z dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną.

W wymiarze indywidualnym organizacje te poniosły jednak dotkliwą porażkę wychowawczą. Winą należy obciążać nie tyle same organizacje, jako takie, lecz kierownictwo polityczne państwa i naznaczone przez to kierownictwo gremia kierownicze związków młodzieży. Można poniekąd zrozumieć terrorystyczne jeszcze mechanizmy rozprawiania się z wszelkimi demokratycznymi organizmami w latach 1947-1948 i powołanie w ich miejsce Związku Młodzieży Polskiej w 1948 r. Trudno jednak znaleźć racje dla przemianowania wszystkich organizacji młodzieżowych w „Socjalistyczne” i stworzenie Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej w roku 1973 i w trzy lata później stworzenie ponownie jak w roku 1948, jednej organizacji młodzieżowej Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej. Wówczas to ze Związku Młodzieży Wiejskiej w łonie którego najsilniejsza była opozycja przeciwko tej akcji, według niejasnych szacunków, odeszło dziesiątki tysięcy młodych ludzi i rozwiązało się (czasem demonstracyjnie) kilkaset kół. Podobnie działo się w Związku Harcerstwa Polskiego, w którym przemianowanie ZHP na Harcerską Służbę Polsce Socjalistycznej w szkole średniej - „uśmierciło” praktycznie ten związek w szkolnictwie ponadpodstawowym. Trudno zrozumieć co poza ignorancją i arogancją władzy dyktowało takie samobójcze wychowawczo posunięcia wobec organizacji młodzieżowych. Był to hołd złożony popularnemu wówczas myśleniu magicznemu wedle którego zmiana nazwy była tożsama ze zmianą cech nazywanej rzeczywistości.

Związki młodzieży zostały pozbawione samodzielności, tak ważnego dla młodzieży atrybutu istnienia społecznego i podstawowego mechanizmu uspołecznienia. Narzucono im strukturę organizacyjną, system symboli, ideologię. Wszystko to w większości obce i „zewnętrzne”, pochodzące z owego zniechęcającego świata dorosłych. To prowokowało do buntu, do zaognienia

konfliktu z tym światem. Ale bunt był karany, był nieopłacalny. Wobec czego powoli wykształcała się mentalność kalkulatora i konformisty. To co młodość ceni szczególnie - więzy przyjaźni, uczucia przynależności przenosi się na grunt prywatności. Rodzi się patriotyzm małych grup, czyli naturalnych Okładów rówieśniczych, które zaspokajają potrzebę ekspresji uczuciowej, zaangażowania emocjonalnego, poczucie bezpieczeństwa i bliskości.

Ku patriotyzmowi prywatności

■ Badania i sondaże lat 80. dowodziły, że system wartości młodego pokolenia przesunął się w kierunku moralności behawioralnej, moralności „radarowej”. Tzn. młodzież reagowała pozytywnie na impulsy dla siebie korzystne, skrywając swoje prywatne oblicze i poglądy bądź to za maską cynizmu bądź powierzchownej obrzędowości. Postawy altruistyczne rezerwuje dla kręgu osób najbliższych: rodzin, przyjaciół. Odrzuca jako wartość zachowania prospołeczne i władzę.

Zjawisko uogólnionej nieufności nakierowanej na instytucje i ludzi instytucji, na mechanizmy sterujące życiem społecznym, to dominujące postawy młodzieży, jak dowodzą ówczesne badania. Postawę taką potęgują: nieprawidłowości w przekazie informacji, blokowanie dyskusji i krytyki, opór instytucji wobec innowacji. Miary dopełnia protekcjonizm, łapownictwo, nepotyzm mający swoje źródło i siedlisko w instytucjach. Powoduje to, że instytucje podlegają bardzo silnym procesom erozji moralnej i stymulują postawy całkowitego odrzucenia i braku szacunku dla instytucji. A brak szacunku dla instytucji - to brak szacunku dla mechanizmów sterujących życiem społecznym.

Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że ta diagnoza postaw młodzieży i stanu związków młodzieżowych odnosząca się do lat 80. - jest niestety aktualna także dzisiaj. Co bowiem zmieniło się po roku 1990? Wielkie organizacje młodzieżowe rozpadły się lub skarlały. Jedynie Związek Harcerstwa Polskiego wracając do swej pierwotnej metodyki i ideałów zachował pewną żywotność - choć szarpią go wewnętrznie i zewnętrznie nawoływania do modnych w łatach 90. manifestacji pokutnych i konkurencyjne organizacje do symboliki, metodyki i ideologii. Zresztą nikt nie interesuje się organizacjami młodzieżowymi, jeśli nie stanowią przybudówki partii politycznej, czyli oczywistego kapitału wyborczego. Natomiast utrwala się wśród nich uogólniona nieufność wobec instytucji. Pojęcie prestiżu społecznego najważniejszych instytucji państwowych staje się kategorią bądź historyczną bądź teoretyczną. O poważnym ruchu młodzieżowym można mówić natomiast w odniesieniu do stowarzyszeń i związków młodzieży wyrosłych wokół kościoła katolickiego i niektórych innych związków wyznaniowych lub mchów społecznych. Skupiają one jednak niewielką część młodzieży.

Czterdziestolecie Polski Ludowej zaowocowało wykształceniem się „pokolenia odwróconych pleców”, czyli pokolenia odwróconego tyłem, nastawionego niechętnie lub wrogo do panującego systemu. „Wielka transforma-

185