31 (7)

a Bi

wateli. W 1976    wych, pogłębiał

roku ogłoszona zo-    pontyfikat Jana

stała drastyczna    Pawła ^{11 0faz pre}'

cl .a Regana

doszło do starć milicji    Zjednoczonych

z robotnikami. Władze    polegała na zintensy-

HISTORII

Wojewódzkiego partii i Urzędu Bezpieczeństwa. Padty strzaty. w mieście wybuchty walki. Rozruchy stłumiły oddziały wojska. Wydarzenia poznańskie byty początkiem zmian. W zakładach toczyły się jawne dyskusje polityczne, w październiku władzę w kraju przejął Władysław Gomułka Społeczeństwo dostrzegało w nim człowieka niezależnego, poddanego represjom w okresie stalinowskim, pokrzywdzonego przez system. Tymczasem do Polski dotarły wiadomości o stłumieniu przez Armię Czerwoną powstania węgierskiego. Ostudziło to dotychczasowy zapal i było argumentem władz przemawiającym za powstrzymaniem dalszych reform; zwolniły z aresztu prymasa Wyszyńskiego, lednak ograniczyły stopniowo swobodę wypowiedzi i niekontrolowane dyskusje w szeregach partii.

Po okresie odwilży politycznej stałą tendencją ze strony władz było ograniczanie swobody słowa, wolności obywatelskich. Juz w 1964 roku czołowi intelektualiści wystosowali list protestacyjny przeciwko sposobom sprawowania władzy w PRL-u. Narastała rywalizacja z Kościołem o rząd dusz, spektakularnym tego przykładem byty obchody związane 1000 letnią rocznicą przyjęcia przez Mieszka I chrztu. Partia i Kościół zorganizowały odrębne uroczystości.

Przesilenie polityczne nastąpiło w marcu 1968 roku.

Bezpośred-im powodem było zdjęcie ••'adze, z powodu antyrosyj-• rontów, ze sceny Teatru . w Warszawie Dzia-•• ^_ a Mickiewicza w reżyse

rii Kazimierza Dejmka. Wywołało to protesty studenckie w Warszawie. Wrocławiu. Krakowie. Gdańsku i Katowicach. Władze stłumiły je siłami milicji i tzw. aktywu robotniczego. Sprawa wystąpień studenckich stała się pretekstem do rozgrywek w łonie PZPR, Beton partyjny oskarżył o kierowanie protestem Żydów, do tej nagonki przyłączył się również Władysław Gomułka. Na fali propagandy antysemickiej władz tysiące Polaków żydowskiego pochodzenia zostało usuniętych z partii, pracy, wielu zmuszono do wyjazdu za granice.

W dwa lata po wydarzeniach marcowych, w grudniu 1970 roku. w związku z kolejną podwyżką cen żywności, doszło do wybuchu protestów społecznych na Wybrzeżu. Do tragedii doszło 17 XII 1970 roku w Gdyni: wojsko i milicja otworzyły ogień do ludzi udających się do pracy, zginęło kilkadziesiąt osób. wielu było rannych. Również w Szczecinie wojsko użyło broni. W związku z zaistniałą sytuacją doszło do odsunięcia Gomułki od władzy. Nowym I sekretarzem PZPR został towarzysz Edward Gierek

Era Gierka, polski papież

Nowa ekipa przystąpiła wkrótce do wdrożenia własnego programu gospodarczego. Zakładał on przyśpieszony rozwój ekonomiczny kraju, który zamierzano osiągnąć forsując politykę wielkich inwestycji. Środki na ten cel pochodzić miały m. in. z kredytów zagranicznych W początkowym okresie lat 70-tych podniosła się stopa życiowa ludności, wzrosły wskaźniki produkcyjne i dochód narodowy. Towarzyszyła temu propaganda sukcesu: środki masowego przekazu podkreślały skok cywilizacyjny, lokowały Polskę w pierwszej dziesiątce najbardziej rozwiniętych krajów świata.

Jednak budowa nowych zakładów przedłużyła się. rosły dotacje do żywności. W rezultacie w połowę lat 70-tych wystąpiły pierwsze trudności. Władza próbowała im przeciwdziałać drenując kieszenie oby-wycofały się z zapowiedzianych podwyżek, a na manifestantów spadły represje: areszty, wyroki i zwolnienia z pracy oraz trudności ze znalezieniem kolejnej.

W 1978 roku na władze komunistyczne spadł nowy cios. W Rzymie kolegium kardynalskie wybrało na papieża Karola Wojtyłę W następnym roku Papież-Polak Jan Paweł II odbył pierwszą pielgrzymkę do Polski. Wielomilionowe rzesze ludzi towarzyszące Jego wizycie, entuzjazm wiernych były widoczną oznaką porażki komunistów w sprawowaniu duchowego przywództwa nad Narodem.

Powstanie Solidarności

Tymczasem w Polsce w lecie 1980 roku wybuchły strajki ogarniające cały kraj, najsilniejsze na Wybrzeżu. W wyniku rozmów ze stroną partyjno-rządową doszło do podpisania porozumienia. W jego wyniku powstał pierwszy w Europie wschodniej po II wojnie światowej wolny związek zawodowy -NSZZ Solidarność na czele z Lechem Wałęsą Wydarzenia te doprowadziły do upadku ekipy Gierka. Nowym I sekretarzem został Stanisław Kania. W lutym 1981 roku premierem został gen. Wojciech Jaruzelski. W październiku objął również, po ustąpieniu Stanisława Kani, funkcję I sekretarza PZPR. W kraju narastała atmosfera niepewności, konfrontacji, piętrzyły się kłopoty gospodarcze. 13 grudnia 1981 roku władza wprowadziła stan wojenny. Solidarność została zdelegalizowana, w kopalni Wujek zabito dziewięciu górników. Niezależny związek zawodowy zszedł do podziemia.

Trudności w obozie państw socjalistycznych, związane z działalnością wolnych związków zawodo-fikowaniu wyścigu zbrojeń z ZSRR. W 1985 roku kierownictwo partii i państwa radzieckiego objął Michaił Gorbaczow. Gospodarka ZSRR ze względu na wielki wysiłek zbrojeniowy była niedoin-westowana. stare technologie i niska wydajność powodowały, że coraz trudniej było znaleźć wystarczające środki na wydatki wojskowe związane z rywalizacją ze Stanami Zjednoczonymi. Z tych powodów na przełomie lat 80-tych i 90-tych przegrana w rywalizacji z USA była coraz bardziej nieuchronna. W tych okolicznościach Gorbaczow rzucił hasło pierestrojki. czyli przebudowy społeczno-gospodarczo-politycz-nej, i głasnosti. czyli jawności życia politycznego.

Koniec komunizmu

W tym czasie w Ftalsce. mimo zniesienia stanu wojennego (1983), wybuchty kolejne strajki (1988), władze zaś, zdając sobie sprawę z utraty poparcia społecznego, podjęły rozmowy ze zdelegalizowaną Solidarnością W rezultacie doszło do obrad Okrągłego Stołu, dzięki którym możliwe stało się przeprowadzenie w czerwcu 1989 roku częściowo wolnych wyborów do parlamentu. Choć prezydentem został gen. Wojciech Jaruzelski, premierem wybrano Tadeusza Mazowieckiego.

Pokojowe przejęcie władzy w Polsce przez opozycję z rąk komunistów zależało w dużym stopniu od polityki Moskwy. Gorbaczow uznał dokonujące się przemiany za wewnętrzną sprawę Polaków. Tym samym otworzył możliwość przeprowadzenia podobnych reform w pozostałych krajach Europy Wschodniej.

KRZYSZTOF LIPIŃSKI

N

Z

3

POWTÓRKA

Z EPOK li-L JLT71 31