56 (255)

3. i. 2. l. 4. 2 — trzy słabe zgłoski obok siebie mają skłonność do różniczkowania się — środkowa staje się nieco mocniejsza, a cały wyraz przedstawia się jako altemowanie zgłosek mocniejszych i słabszych.

§ 67. Szczególne wypadki przycisku wyrazowego

Wyjątek z ogólnej zasady akcentowania zgłoski przedostatniej stanowią wyrazy z zachowanym akcentem łacińskim typu: arytmetyka, fogika, fizyka, także fabryka z powodu podobnej końcówki, •algebra jako wyraz naukowy. Słyszy się jednak i alg'ebra, a w mowie więcej ludowej fabr ’yka, muz 'yka. W tym ostatnim wypadku zdaje się, że nastąpiło zróżniczkowanie w znaczeniu tych dwóch form z różnym akcentem: słyszy się przynajmniej często lekcja nfuzyki, lecz idzie muziyka ('orkiestra*). Podobnie słyszymy n^łauki przyrodnicze, lecz bierz się do na’uki. Inny wypadek akcentowania trzeciej zgłoski od końca'mamy w formach typu chcieliśmy, chcieliście; odczucie takich form jako chcieli+śmy tłumaczy to zjawisko, podobnie jak powiedziałbym, powiedziałabyś odczuwamy jako dwa wyrazy i odpowiednio akcentujemy, jakkolwiek piszemy, je razem.

W związku z akcentem stoi także zjawisko połączenia dwóch wyrazów w jedną całość w wymawianiu: łączność ta wyraża się wtedy w sposobie akcentowania tego połączenia jak jednego wyrazu. Mówimy kołe mnie; d^Jo mnie, ni'e chce; tutaj, gdy wyraz drugi jest jednozgłoskowy, zjawisko to specjalnie nas uderza, ale i zresztą zauważamy to samo: koło d^łomu, 3. 1. 4. 2, tak samo jak rozkładała lub nie umfała. Najczęstsze odnośne wypadki to połączenie przyimka z zaimkiem lub rzeczownikiem: n'a mnie, 'u mnie, prz’y mnie, d’o mnie-; koło mnie (1coto^lmńe)’, pozostał się n*a noc, przybył n‘a czas, n^Ja wieś, n^Ja wsi, n'a dół, n'a wierzch,. n'a dno; poza tym przeczenie nie zawsze tworzy jedność akcentową z wyrazem następującym: ni'e mam, ni'e chcę, ni'e wiem, nie mfałem, nie chcfałem.

§ 68. Samogłoski w położeniu zależnym: różnice ilościowe

Analizowaliśmy dotychczas samogłoski izolowane, tak jak się nam przedstawiają w ich typowym wymawianiu, łatwo jednak zauważyć, że przy wygłaszaniu całych wyrazów i zdań, gdzie poszczególne zgłoski różnią się między sobą siłą, także i głoski, z których się składają zgłoski, muszą' się różnić pod tym względem. Przy spółgłoskach nie ma to takiego znaczenia, natomiast samogłoski są wyraźnie mocniejsze lub słabsze w zależności od tego, czy się znajdują w zgłosce mocniejszej lub słabszej. Te samogłoski typowe, których dokładny opis podaliśmy, są odmianą