61

Inscenizacja pierwsza

H.: Ale niańka. O — ha — ha — ha!

Zb.: Ale niańka.

K.: Nie płacz (do P., który udaje płacz młodszego brata).

P.: Chodź, idziemy nad rzekę.

H.: Niańka.

J.: Nianiusiu, jak się tam ten twój braciszek trzyma?

P.: (Płacze).

H.: Ale beksa z niego.

K.: (Do P.) Chodź tu, użyjemy jakiegoś podstępu.

P.: Nie podsłuchuj, nie podsłuchuj.

J.: Ja będę stał na warcie.

H.: Jeden musi stać na warcie.

J.: Ja.

P.: Chodź! chodźmy, oskalpujemy ich. A szczególnie tego grubasa. Chodź, idziemy! A masz! (bije).

K.: A masz! (bije).

Zb.: Masz! (bije).

H.: Macie! Macie! (biją się wszyscy)

J.: Cześć, łagodna Niańka.

K.: Lenie, lenie, cały czas by tylko spali!

H.: Ale dostali! Ha, ha, ha!

Inscenizacja druga

H.: O, Niańko, gdzie idziesz z tym swoim braciszkiem?

P.: A-a-a-a-a, odczepcie się ode mnie, wy nieroby.

Zb.: Łagodna Niańka.

K.: Łagodna Niańka.

J.: Łagodna Niańka.

P.: „A-a-a-a-a — kotki dwa, szare bure obydwa”. Dziecko muszę uśpić. Potem się z wami pobawię. Ale mnie nie przezywajcie.

K.: Łagodna Niańka.

Zb.: Łagodna Niańka.

J.: Łagodna Niańka.

H.: Łagodna Niańka.

P.: Cicho bądźcie, bo dziecko nie może zasnąć.

Zb.: To idź do domu.

K.: Niańka.

H.: Łagodna Niańka.

Zb.: Łagodna Niańka.

J. : Łagodna Niańka.

P.: Co ja mam mówić? Dziecko musi spać. Muszę gdzieś indziej pojechać. „A-a-a-a-a, no śpij, śpij”. Dziecko usnęło.

H.: To chodź się z nami pobawić.

Zb.: A w co się bawimy?

K. : W ciuciubabkę.

J.: Kto jest ciuciubabką?

P.: Ja liczę. O dwunastej z minutami, jechał pociągz wariatami. Tym wariatem jesteś ty, raz dwa trzy.

H.: No, zawiążcie mi. Ojej, hu-hu, o-o-o. Gdzie on? Gdzie?

P.: Tu (bawią się).

H.: O jest. Teraz ty jesteś ciuciubabką.

Przedstawione inscenizacje są ilustracją zmian stwierdzonych w zachowaniu się dzieci. Przy porównaniu ich przede wszystkim zwraca uwagę silna manifestacja agresji fizycznej w pierwszej inscenizacji (okazuje ją nie tylko chłopiec wyśmiewany; w czasie inscenizacji kukiełki wszystkich chłopców biją się) — przy całkowitym jej zaniku w inscenizacji późniejszej (w dziewiętnastym dniu zajęć terapeutycznych). Jednocześnie w inscenizacji późniejszej obserwujemy więcej objawów agresji słownej. Trzeba jednak zaznaczyć, że występują one właściwie tylko w sposób sugerowany treścią historyjki. Ważne jest przy tym, że nie wywołują one agresywnych reakcji ze strony chłopca przezywanego, który nadal spokojnie wykonuje wyśmiewane przez kolegów obowiązki opiekuna młodszego brata, komentując swoje zachowanie odpowiednimi uwagami. Dodatni kierunek obserwowanych zmian najlepiej wyraża się w kończącej drugą inscenizację — scenie wspólnej zabwy kukiełek wszystkich chłopców.

Wszystkie zachowania dzieci podczas trwania wszystkich inscenizacji, tj. ponad 12 000 jednostek zachowania wyróżnionych na podstawie danych zgromadzonych za pomocą obserwacji, poddano analizie. W jej wyniku poznaliśmy pewne prawidłowości dotyczące przebiegu i zakresu zmian w obrębie zachowań niektórych kategorii. Oto one:

113

8 — Agresja u dzieci