61 (222)

Ryc. 3. Plomby podwójne - czterotarczkowe: 1 - z jednym bolcem nierozwidlonym; 2 - z jednym bolcem płaskim; 3,4 zaciskane na sznurkach lub drucikach; 5 - plombownica XVII-wieczna (wg Herbsta).

Statut cechu sukienników szerokich z 1575 r. nakazywał dwom, wybieranym co roku urzędnikom cechowym, oglądać wszystkie świeżo utkane sukna jeszcze przed ufarbowaniem. [Bogucka 1956, 104]. Wykonane należycie sukna najprawdopodobniej znakowano plombą i odciskano pieczęć cechu.

W cechu sukiennictwa wąskiego identyczną rolę odgrywali starsi cechu. Każda sztuka sukna była po zakończeniu procesu produkcji poddawana ponownym oględzinom i sygnowana plombą ze znakiem miasta.

Szczególny nacisk kładziono na wysoką jakość płócien wykorzystywanych do produkcji żagli. Płótno to musiało być tkane ze specjalnej, mocnej przędzy konopnej i lnianej, która podlegała kontroli bra-karzy jeszcze przed utkaniem i - ponownie - po utkaniu. Nad jakością gdańskich płócien czuwały władze cechowe, nakazując mistrzom znakowanie wyrobów plombami ze swoim znakiem-gmerkiem. Gotowy produkt był dodatkowo znakowany dwiema plombami -jedną ze znakiem rady miejskiej, a drugą z informacją o długości płótna [Bogucka 1956, 112].

W 1647 r. na terenie Głównego Miasta powstała hala, w której oglądano i sygnowano wyrabiane zapewne już od średniowiecza tkaniny półwełniane -saję i bombasyn, w których osnowa była lniana, zaś wątek wełniany [Bogucka 1956, 88]. Kontrolę sprawowali urzędnicy hali w każdy poniedziałek i piątek, badając czy tkaniny odpowiadają przyjętym normom. Zapewne i tu kontrola kończyła się założeniem plomby, potwierdzającej jakość wykonanej tkaniny.

Kolejnym etapem produkcyjnym było barwienie. Tkano co prawda również sukna i płótna z farbowanej przędzy, ale kolor ten służył zazwyczaj za podkład barwie końcowej. Po ufarbowaniu tkaniny ponownie poddawano dokładnym oględzinom. Po stwierdzeniu odpowiednio wysokiej jakości wyrobu kontrolerzy plombowali sukno, zakładając na jego brzegu plombę, najprawdopodobniej ze znakiem miasta gwarantującą odpowiednią jakość wyrobu [Bogucka 1956,130].

W Gdańsku aż do XVI w. obowiązywało prawo konfiskaty wyrobów wykonywanych wadliwie i z niedozwolonych gatunków wełny. [Bogucka 1956, 30]. Sukna, na których znaleziono skazy, nie były z początku plombowane. Przeznaczano je do rozprzedaży w warsztacie rzemieślnika, a nie jak resztę, spizeda-wanąna ławach lub w sukiennicach. Z czasem jednak wprowadzono obowiązek znaczenia każdej sztuki znakiem mistrza [Herbst 1933, 35].

W Niderlandach, aby utrzymać wysoką i stałą jakość wytwarzanych tekstyliów, władze miejskie ustanawiały stałą kontrolę produkcji. Rozpoczyna-no ją już przy rozdziale wełny, zwłaszcza wysokiej jakości wełny importowanej i kontynuowano przez

cały proces wytwarzania materiału. Kolejne etapy produkcji potwierdzano przymocowaniem plomby ołowianej, nadając kontrolom mocy prawnej [Krook 1993, 480 ]. Pierwszą plombę ze znakiem mistrza mocowano na tkaninach jeszcze w warsztacie tkackim. Gotowy materiał przenoszono z tkalni do siedziby władz kontrolujących jakość materiału. Tkaninę rozwieszano na drążku i oglądano przy świetle dziennym. Aby kontrola była uczciwa i bezstronna, plombę rozpoznawczą mistrza zakrywano. Po kontroli, na każdym postawie tkaniny umieszczano plombę, najczęściej z herbem miasta. Na niej, za pomocą obcęgów odciskano znaki umowne w postaci liter D, DD, DDD, (od dun - cienki) oznaczających stopień grubości materiału, oraz O, OO, OOO (od oneffen - nierówny) oznaczających stopień nierówności splotu, wrobienia przędzy itp. W przypadku, gdy tkanina nie spełniała norm, odsyłano ją do poprawki. Następnymi procesami, jakim poddawano utkane sukno, było jego wykańczanie (folowanie, farbowanie, kartowanie, postrzyganie i inne). I na tych etapach produkcji sukna kontrolowano ich jakość oraz zakładano plomby identyfikujące mistrzów. Swoje plomby zakładali farbiarze, a po nich mistrzowie wzoru, którzy posiadali katalogi wzorów kolorów cenniejszych tkanin. Po ostatecznym przetworzeniu tkaniny otrzymywały | pieczęć końcową. W Amsterdamie w XVI w. liczba plomb na sztuce tkaniny dochodziła do pięciu.

Na plombach znajdowały się informacje o długości, szerokości sukna, ilości i rodzaju przędzy, miejscu produkcji oraz o przeprowadzonym farbowaniu. Takie znaczenie miały najprawdopodobniej cyfry: „20” oraz „19%”, jakie znajdują się na plombie nr 146 lub „29V£”, widoczna na plombie nr 143. Gdy tkanina trafiała na sprzedaż, wycena jej - w dużej mierze — opierała się na informacjach zawartych na plombach. Dlatego też, aby każdy kupujący wiedział co kupuje, ten kawałek, na którym znajdowały się znaki jakości, odcinano na końcu.

Do Amsterdamu trafiało również wiele surowych tkanin w celu ich wykończenia, a przede wszystkim ufarbowania, według istniejących tam wzorów. Materiały te otrzymywały pieczęcie tamtejszej wzorcowni i farbiami. Mniejsze plomby ze znakami w formie inicjałów, znaków firmowych - gmerków, zakładali m. in. rzemieślnicy czeszący wełnę, postrzygający sukno, a także ci, którzy pracowali z płótnem - przetwarzający surowe płótno, czyszczący je, wybielający itp.

W Anglii tkaniny sygnowano plombami różnych kształtów: okrągłymi, kwadratowymi lub w kształcie gwiazdy. Plomby były dwu- lub czterotarczowe, często - szczególnie w XVII w. - złocone. Stosowane były również plomby w kształcie bryłki z otworami na sznurek, z odciskami gmerków identyfikujących