62 63

Planowanie w skali makro (wizja ucznia)

Przyjęte powyżej założenia współczesnych koncepcji pojmowania twórczości doprowadzają do konkluzji, iż celem działań edukacyjnych powinno być wspieranie, rozwijanie, a nawet kształtowanie twórczych nastawień i zachowań dziecka. Wiązać się to musi z zaplanowaniem celów ogólnych (wizji ucznia), jak i konkretnych nawyków, umiejętności i zdolności, które dziecko podczas zajęć nabędzie lub utrwali. Każdy nauczyciel winien więc zastanowić się, co charakteryzuje twórczego ucznia. Badacze tego tematu wymieniają najczęściej takie cechy, jak: otwartość, płynność, elastyczność myślenia; zdolność do szybkiego przystosowania się do nowych sytuacji i skutecznego reagowania na zmiany; oryginalność; zdolność do analizy i do syntezy, wewnętrzna motywacja, ciekawość, dociekliwość, samodzielność w planowaniu pracy, zdolność do długotrwałej koncentracji na jakimś zadaniu, krytyczny stosunek wobec informacji i wiadomości³³. Ta wizja dziecka powinna stać się podstawą do formułowania długoterminowych celów ogólnych, lecz także do konkretyzowania zawartych w programach celów i zadań etapowych oraz szczegółowych. W kolejnych podrozdziałach przedstawiona zostanie krótka analiza wybranych, dostępnych w Polsce ofert programów stymulowania twórczości dziecka w okresie wczesnoszkolnym.

Planowanie ogólnych i szczegółowych celów oraz zadań w programach zajęć stymulujących kreatywność dziecięcą

Z. Pietrasiński w artykule Przygotowanie do aktywności twórczej wyraża pogląd, iż wizja przygotowania twórczego stylu życia może być podstawą konkretyzacji celów kształcenia, polegających m.in. na: wyrabianiu wrażliwości na problemy, trwałej motywacji wewnętrznej, intensyfikacji kształcenia umiejętności metodologicznych i heurystycznych (eksperymentowanie, analizowanie, umiejętność zgłębiania tematu, otwartość umysłu, dokonywanie syntezy oraz tworzenia analogii), intensyfikacji autentycznej aktywności innowacyjnej uczniów (poszukiwanie nowych rozwiązań), rozszerzaniu wiedzy o twórczości i innowacjach (biografie wynalazców

³³ Na podstawie przeglądów zawartych w pracach: R. Biatobrzeski i Cz. Malczewski, Problematyka twórczości w projektowaniu edukacyjnych oddziaływań innowacyjnych, „Życie Szkoły" 1991, nr 8, s. 451-455; R. Gloton i C. Clero. Twórcza..., s. 55; I. Pufal-Struzik, Nauczyciel w roli stymulatora inwencji uczniów, „Życie Szkoły" 1992, nr 3, s. 137-143.

62

i uczonych, historia odkryć), wreszcie umiejętności samowychowania i I Ir rowania swoim rozwojem oraz wspomagania w rozwoju innych^M Aulm zakreśla w ten sposób istotne jego zdaniem pole kształcenia aktywności twórczej w szkole.

Celem ogólnym programu CoRT E. de Bono^{1 2} jest nauczenie umiejętności myślenia twórczego, aktywnego, nieschematycznego, „w bok" (lateralnego).

W Polsce poszczególne programy rozwijania kreatywności dziecięcej wyróżniają także szczegółowe cele rozwijania postawy twórczej. I tak pro gram Żywioły. Lekcje twórczości w nauczaniu zintegrowanym autorstwa K. Szmidta i J. Bonar³, przeznaczony dla dzieci z klas I-III wyróżnia cele dotyczące: sfery poznawczej (np. stymulowanie umiejętności odkrywania, formułowania i rozumienia problemów oraz stymulowanie i rozwijanie zdolności twórczych - płynności, giętkości, a także oryginalności myślenia), sfery emocjonalno-motywacyjnej (np. rozwijanie i przekształcanie spontanicznej motywacji poznawczej w motywację świadomą, niezbędną do podejmowania dłuższych wysiłków poznawczych, fizycznych bądź artystycznych), a także sfery działaniowej (np. rozwijanie samodzielności i wytrwałości w procesie odkrywania i rozwiązywania problemów; pobudzanie oraz rozwijanie umiejętności ekspresyjnego wyrażania myśli czy emocji w języku sztuki i poprzez spontaniczną dramatyzację).

Cele programu I. Czai⁴ dotyczą czterech płaszczyzn funkcjonowania:

•    interpersonalnej (np. rozwój więzi grupowych i budowanie atmosfery bezpieczeństwa, tolerancji, szacunku i przyjaźni oraz wzrost autonomii);

•    motywacyjnej (np. rozwijanie ciekawości poznawczej, stymulowanie odwagi w myśleniu i w podejmowaniu działań);

•    poznawczej (np. rozwijanie wyobraźni i fantazji; stymulowanie twórczego myślenia - rozwijanie takich operacji umysłowych obecnych w procesie twórczym, jak: abstrahowanie w nietypowy sposób, dokonywanie oryginalnych skojarzeń i analogii, poetyckie metaforyzowanie, deduko-wanie przy nietypowych założeniach oraz transformowanie);

•    behawioralnej (np. rozwijanie umiejętności wypowiadania się za pomocą różnorodnych środków artystycznego wyrazu).

Cele te zoperacjonalizowane są w formie przewidywanych osiągnięć dzieci⁵.

63

1

Z. Pietrasiński, Przygotowanie do aktywności twórczej..., s. 15-24.

2

¹⁵ E. de Bono, Naucz swoje dziecko...

3

K. Szmidt i J. Bonar, Żywioły..., s. 7-9.

4

1. Czaja, Stymulowanie kreatywności dziecka..., s. 101-103.

5

Ibidem, s. 105-108.