62,63 (5)

Objawy, studia i postacie jąkania

Jąkanie charakteryzuje się zachwianiem koordynacji wszystkich ruchów biorących udzi.it w mowie, lj^ oddechowych, fonacyjnych. artyfculacyjnyt h, mimicznych, gestyłculacyjnych. Zaburzenia oddechowe wyrażają się płytkim, powierzchownym oddechem, utratą większości powietrza przed rozpoczęciem mówienia, mową na wjjlechu, brakiem koordynacji między ruchami oddechowymi klatki piersiowej i powłok brzusznych, paradoksalnymi rucha mi przepony. Skurcze mięśni oddechowych są jednym z najczęstszych objawów jąkania. Zaburzenia fonaeyjne to skrócenie czasu Tonacji do kilku sekund, nadmierne ruchy krtani w czasie Tonacji, lonicznc zamknięcie głośni lub klonicznc przerwanie Tonacji samogłosek/ Skurcze mięśni Tona cyjnych uniemożliwiają otwarcie Juhzamkmęcic^uśpi, co utrudnia wydobycie głosu: przy zamkniętej głośni powietrze wsdostaic się z trudem w Tor-tnie glÓśu7 przy^- otwartej jąkający mówi szeptem lub następuje przerwa w mówieniu.

Zaburzenia artykulacyjnc polegają przede wszystkim na wymowie spółgłosek, nieraz stwierdza się objawy nosowania otwartego. W zaawansowanym jąkaniu w czasie mówienia występują współruchy mięśni twarzy, szyi, tułowia oraz. wtrącanie do mowy pewnych sylab lub słów nic mających związku z wypowiadanym zdaniem, tzw. embolofrazje. Zarówno współru-chy. jak i tmbolofrazje pojawiają się wtedy, gdy jąkający się ma świadomość swojej wady i chce ją przezwyciężyć, chce odwrócić uwagę otoczenia od swojego sposobu mówienia.

Pierwszym okresem rozwoju jąkania są objawy klonicznc, czyli wielokrotne powtarzanie poszczególnych dźwięków i sylab. Powtórzenia te mogą zanikać, nasilają się w okresie napięcia emocjonalnego, przeżyć

0    charakterze negatywnym. Ta Taza jąkania bywa często przeoczanu i nic leczona. Druga faza rozwoju jąkania to występowanie obok powtórzeń zatrzymania wypowiedzi z jednoczesnym dużym wysiłkiem emocjonalnym

1    wzmożonym napięciem mięśniowym. Wreszcie w formie najbardziej rozwiniętego jąkania objawom kloniczno-touuzoym bądź fonicznym towarzyszą współ ruchy, które stopniowo się automatyzują.

Kryteria poszczególnych stadiów są trudne do ustalenia. Szczególnie u dzieci spotykamy się ze zmiennością objawił w, różnorakim czasem ich trwania i odmiennym stopniem nasilenia. Wiele trudności diagnostycznych sprawia różnicowanie jąkania tzw. rozwojowego od właściwego, uznawanego za wadę wymowy.

(I łąkaiii# rozwojowe pojawia się zwykle między trzecim i piątym rokiem ^:i*4« lul lino spowodowane nie ukończonym jeszcze psychofizycznym roz-*'■1 im ł u cka, pewną niesprawnością narządów mowy, nic dość szybkim MlfMińrm na/w i przedmiotami oraz niedostatecznym opanowaniem W*m Kiitimtlyc/nych. Innymi słowy chodzi o brak zgodności między potrze -•l wym/.inin licznych przeżyć a możliwościami dziecka w zakresie mówieniu I »/»i i ko nic jest w stanic wyrazić tego, co by chciało. Pragnie powie-wMW więcej niż może i umie powiedzieć, zaczyna powtarzać sylaby, co daje •*'|aw> klonicznc. Okres kloniczny jest pierwszym okresem rozwoju jąkania i mo/r minąć bez śladu. li. Weiss (Szumska, 1982) określa jąkanie rozwojo >' | >l i fizjologiczne, powstające nu skutek dysproporcji między mororycz-Aą »|w nwnością narządów artykulacyjnych a aktem myślowym. Zwtucu przy tym uwagę, że kryterium jąkania rozwojowego nie może być tylko wiek. Muszą lwi wykluczone uszkodzenia organiczne, predyspozycje czy też dzic-<f»li z nr uwarunkowania, zaburzenia zachowania.

l i zejście od jąkania fizjologicznego do jąkania jako wady wymowy jest iimlm do uchwycenia. Przekształcenie się okresu kloniczncgO w okres lonti zny dowodzi na ogół, że jąkanie nic ma tendencji do cofania się, ale ••wija się w kolejne etapy.

W okresie tonicznym napięcie mięśni oddechowych, krtani i artykula-i Vjnvch wzmaga się coraz bardziej, wysiłek przy mówieniu staje się coraz bardziej widoczny i przenosi się na te mięsnie, które w prawidłowym akcie ninwY nic biorą udziału, występuje wtedy wspomniany wcześniej trzeci ku . rozwoju jąkania — okres współ ruchów.

Niceo odmiennie wyróżnia okresy rozwoju jąkania I. Styczek (1979):

1)    stadium pierwsze pasywne - jesi najłagodniejsze, jąkający nic |m/i • iwd/iała trudnościom, jakie ma w mowie, nic ma lęku przed mówic-mii iii Jąkanie ma charakter okresowy, występuje w stanic podniecenia i'moc|onalnego. podczas szybkiej mowy;

2)    stadium drugie jąkania tłumionego. W tym stadium jąkający usiłuje Iu /rzwyciężyć trudności w mowie, pojawiają się ruchy towarzyszące;

1) stadium trzecie złożone, przejawia się tym. że skurcze i ruchy towarzyszące przeszły w nawyki. Jąkanie ma charakter stały.

Stadium drugie i trzecie nic są prostą kontynuacją pierwszego w sensie mu ustnego nasilania się jąkania, lecz powstają na skutek psychicznych u akcji jąkającego na swoją wadę, jak również na skutek usiłowań przczwy-• tężenia jej w niewłaściwy sposób.

63