62

Pasożyty

Pasożyt - organizm stale lub czasowo związany przestrzennie z innym organizmem (żywicielem, gospodarzem) stanowiącym dla niego źródło pokarmu.

Wesz ludzko

Przykłady przystosowań do pasożytnidwa

tasiemiec - ciało pokryte oskórkiem, narządy czepne ssawki, bruzdy, haczyki), brak układu pokarmowego, ode.--nie beztlenowe, mocno zredukowany układ nerwowy, fcr_c; rządów zmysłów, duża rozrodczość, obojnactwo, zdolne:-: -samozapłodnienia; pasożyt wewnętrzny

wesz - małe rozmiary (0,35-6,00 mm), silnie spłaszczone -ło, brak skrzydeł, zredukowane oczy, kłująco-ssący narzed bowy, czepne odnóża; pasożyt zewnętrzny

Pasożytnictwo w świecie roślin i grzybów

półpasożyty (pasożyty zielone) - na przykład jemioła, szelężnik rośliny pasożytnicze zupełne (pasożyty bezzieleniowe) - na przykład kanianka, łuskiewnik

grzyby pasożytnicze - na przykład huba, rdza źdźbłowa, buła-winka czerwona

Jemioła

Podział pasożytów

PASOŻYTY

._I_,

bezwzględne (ścisłe, obligatoryjne)

stałe	okresowe	czasowe
- bytują na	- wykorzystują	— wykorzystują
organizmie	żywiciela	żywiciela
żywiciela	jedynie w czasie	jedynie w czasie
(lub wewnątrz	niektórych stadiów	pożywiania się
organizmu)	rozwojowych	(np. pijawki,
przez całe	(np. gzy, rączyce)	kleszcze)
życie
(np. przywry,
tasiemce)

względne (okolicznościowe, fakultatywne)

- mogą funkcjonować jako pasożyty lub w stanie wolnym (np. larwy muchówek, opieńka miodowa)

Larwa plujki

Rodzaje trawienia

■_r

Trawienie - enzymatyczne procesy hydrolizy makrocząsteczkowych składników pokarmow-substancje drobnocząsteczkowe, przyswajalne przez organizm.

Rodzaje trawienia

wewnątrzkomór

kowe

pozakomórkowe i wewnątrzkomórkowe

pozakomórkowe

- przebiega w wod-niczce trawiennej (np. u tzw. pierwotniaków, w choa-nocytach gąbek)

- zachodzi np. u parzydełkowców (początkowo w jamie chłonąco-tra-wiącej, a nastę- p-nie w komórkach gastrodermy) i u płazińców

pozajelitowe - zachodzi poza obrębem ciała (np. u larw chrząszczy drapieżnych, pająków, saprofitów)

jelitowe

- zachodzi w świetle przewock . mowego (np. u obleńców, pierźz" stawonogów, mięczaków i kr ego-" - '

samodzielne - enzymy trawienne produkowane są przez własne komórki

symbiotyczns -- zachodzi z * łem symbioty^.. mikroorgo~^u (np. u prz< termitów)

_Fag0cytoza - sposób odżywiania się, zdolność do pochłaniania i trawienia przez komórki większych czą-cokarmowych (cząsteczek lub nawet catych komórek). Do fagocytozy zdolne są liczne jednokomór-, -_wce niemające ściany komórkowej i wyspecjalizowane komórki zwierząt, np. liczne leukocyty.

: : Wpuklenie błony komórkowej z dużą cząstką pokarmową. 3. Połączenie się wakuoli fagocy-•_arnej z lizosomem i trawienie pokarmu. 4. Przenikanie strawionych składników do cytoplazmy. 5 Usuwanie niestrawionych resztek pokarmowych poza komórkę (egzocytoza).

Wybrane przykłady przystosowań pokarmowych

3. ODŻYWIANIE SIĘ ORGANIZMÓW

Element układu pokarmowego/enzymy	Funkcja	Przykład
Wole z uchyłkami	magazynowanie pokarmu (np. krwi)	pijawka
Hirudyna	zapobieganie krzepnięciu krwi	pijawka
Gruczoły wapienne	neutralizacja kwasów humusowych	dżdżownica
Tarka	ścieranie pokarmu z powierzchni (np. kamieni)	ślimak
Syfony wpustowy ■wyrzutowy, skrzela	filtrowanie pokarmu	małż
Żołądek zawierający cbitynowe płytki	rozcieranie pokarmu	rak
Aparat gębowy kłująco-ssący	przebijanie skóry i ssanie krwi	samica komara
Keratynoza	enzym umożliwiający trawienie keratyny - białka obecnego w wełnie	mol
Gardziel ssąca	wysysanie pokarmu	pająk
Latarnia Arystotelesa	rozcieranie pokarmu	jeżowiec
zęby i gruczoły jadowe	uśmiercanie ofiary	grzechotnik
kamienie w żołądku mięśniowym - gastrolity	rozcieranie pokarmu	gołąb, krokodyl
Hakowaty dziób	rozrywanie pokarmu	jastrząb, orzeł
Wole	wstępne rozmiękczanie i magazynowanie pokarmu	gołąb, kura
p'^u9'e jelito ślepe „kadź •ermentacyjna"	miejsce działania symbiotycznych drobnoustrojów trawiących błonnik	koń, głuszec
^zbudowany żołądek	trawienie pokarmów bogatych w błonnik przy pomocy symbiotycznych mikroorganizmów	krowa, wielbłąd, łoś, jeleń
''-Si. lepki język	zgarnianie dużej liczby owadów	mrówkojad
-'-"'okie pokryte listewkami -J<iiwa zęby policzkowe	rozcieranie pokarmu roślinnego	krowa
- -czoty ślinowe	wydzielanie śliny, która umożliwia zwierzętom lądowym przełykanie pokarmu i rozpoczęcie trawienia	krowa
'' /datne kły	rozrywanie pokarmu, uśmiercanie ofiary	wilk
Policzkowe	transport i krótkotrwałe magazynowanie pokarmu	chomik
	zagęszczanie (odcedzanie) pokarmu	płetwa 1