64 65

Interesującą propozycję prezentuje W. Puślecki w programie ćwiczeń wspierających elementarne zdolności twórcze uczniów, formułując osiem uczniowskich zadań realizacyjnych, obejmujących zadania: poznawcze (przyswajanie wiedzy, poszukiwanie gotowej wiedzy i samodzielne dochodzenie do wiedzy), rozwijające rozumienie, utrwalające wiedzę, utrwalające umiejętności i nawyki, wyrabiające sprawność stosowania wiedzy w sytuacjach problemowych, rozwijające twórcze myślenie i działanie twórcze, rozwijające zdolność wartościowania¹.

Przy realizacji celów dotyczących tak delikatnej materii jaką jest twórczość należy mieć na względzie szereg uwarunkowań. Po pierwsze, nawet najbardziej realistyczne cele, oparte na rzetelnej wiedzy na temat rozwoju dziecka, nie mogą być realizowane dogmatycznie, nieelastycznie, niejako „na przymus". Nauczyciel może jedynie oferować cele związane z procesem twórczym, przybliżać je uczniom, motywować do ich realizacji. Nie mogą także wiązać się z nadmiernym uszczegółowieniem, blokującym np. inny niż zaplanowany sposób ekspresji twórczej.

Następnym koniecznym warunkiem realizacji celów jest upodmiotowienie uczniów w procesie ich tworzenia i osiągania. Wagę współtworzenia przez uczniów celów edukacyjnych podkreśla w swojej koncepcji „nauczania wyzwalającego" W. Puślecki, uprawomocniając i dzieci, i nauczyciela do ustalania i modyfikowania celów w aspekcie własnych potrzeb (strategia „D" i strategia „E")².

Kolejnym istotnym zagadnieniem jest częsty dysonans pomiędzy zakładanymi (deklarowanymi) „dekoracyjnymi" ideami a faktycznie realizowanymi celami. Z. Pietrasiński stwierdził nawet, iż: „hasła wychowania dla twórczości należą - na równi z niektórymi postulatami wychowania moralnego - do tych, które łączą wzniosłość z utopijnością"^{3 4}. Problem fasado-wości haseł i wizji „twórczej szkoły", „twórczego nauczyciela" czy „twórczych" nauczycieli, rodziców itd. opisuje także A. Nalaskowski w artykule Szkoła twórcza naprawdę i pozornie*². Polemiczny charakter jego wywodu nie przeszkadza w konkluzji, że często idee propagowania „twórczości" w szkołach stosowane są bez zastanowienia nad ich kontekstem. Także

wielu innych badaczy⁵ podkreśla, że w licznych szkołach omawi.u......Ir,

formułowane w formie ogólnych haseł, giną w natłoku bardziej konkretny* h i zrozumiałych dla nauczycieli zadań, związanych z wyposażeniem wy ( howanków w praktyczną wiedzę, umiejętności i nawyki. A więc w pi/y padku kształcenia twórczości zarówno nadmierna konkretyzacja celów, jak i ich nadmierna ogólność mogą okazać się negatywnymi czynnikami, prze szkadzającymi w twórczym urzeczywistnianiu się dzieci.

Planowanie rozwoju w kategoriach czynników facylitujących twórcze myślenie

Wizja spontanicznego i twórczego ucznia powinna być także połączona z ogólnym planem działań nauczyciela wspierającego rozwój dziecka. Konstytuując przestrzeń materialną i interpersonalną facylitującą twórczość, obejmować musi on ogólne zasady i wskazówki dotyczące całokształtu działań dydaktyczno-wychowawczych w szkole. Podstawę do tego typu prognoz mogą stanowić np. zalecenia E. Torrance'a (20 zasad twórczego kształcenia). Autor ten postuluje, aby nauczyciel:

-    cenił myślenie twórcze uczniów;

-    zwiększał wrażliwość dzieci;

-    zachęcał do manipulowania, eksperymentowania, badania;

-    uczył dzieci konstruktywnej oceny własnych wytworów;

-    wyrabiał tolerancyjny stosunek do nowych idei i poglądów (według psychologów humanistycznych cecha ta często determinuje specyficzne „otwarcie się na twórczość");

-    nie narzucał uczniom sztywnych schematów,

-    kultywował w klasie „twórczą" atmosferę (akceptacji),

-    uczył dzieci pozytywnej oceny i szacunku dla własnych pomysłów,

-    uczył dzieci pozytywnej samooceny, a nawet obrony przed ostracyzmem lub krytyką „inności",

-    udzielał informacji o stanie aktualnej wiedzy,

-    minimalizował lęk przed arcydziełami i autorytetami,

-    popierał inicjatywę dzieci w uczeniu się,

-    prowokował, poprzez stawianie dzieciom pytań,

-    stwarzał problemy wymagające twórczego myślenia,

65

1

^3S W. Puślecki, Wspieranie elementarnych zdolności..., s. 45-54.

2

   W. Puślecki, Kształcenie wyzwalające w edukacji wczesnoszkolnej, Kraków 1996, s. 109-117.

3

   Z. Pietrasiński, Przygotowanie do aktywności twórczej..., s. 13.

4

   A. Nalaskowski, Szkoła twórcza naprawdę i pozornie, |w:| Porządek i Przygoda...,

s. 26-34.

5

Za: W. Dobrołowicz, Psychodydaklyka..., s. 63-64.