64

HISTORIA LITERATURY

William Simpsoa, Panorama Krymu (XIX w.)

Cykl osiemnastu sonetów, powstałych w czasie pobytu poety na Krymie związanego z zesłaniem w głąb Rosji. Sonety krymskie stanowią przykład romantycznego egzotyzmu

-    orientalizmu, połączonego z historiozofią romantyczną

i mistycyzmem. Nowością jest wprowadzenie do niektórych utworów tego cyklu dwóch podmiotów lirycznych - Pielgrzyma i Mirzy. Reprezentują oni dwa światy: świat Europy i Orientu oraz dwa odmienne światopoglądy: Pielgrzym - mistyczny, Mirza - realistyczne spojrzenie mędrca Wschodu. Nowością jest język sonetów, pełen wyrażeń orientalnych, nawiązujący do kultury Bliskiego Wschodu. Sonety są refleksją nad przemijaniem człowieka i cywilizacji oraz trwałością natury, nad kondycją pielgrzyma tęskniącego za ojczyzną, nad bezsilnością człowieka w starciu z naturą, nad wyborem własnej drogi życiowej. Synonimami wolności stają się koń i szalona jazda przez step - niestety, jazda „donikąd", gdyż na Krym nie dobiega głos z ojczyzny.

W takiej ciszyi

-    tak ucho natężam ciekawie, Ze słyszałbym głos z Litwy.

-    Jedźmy, nikt nie woła.

Mimo to podróż ta daje poczucie swobody, pozwala na moment zapomnieć o tęsknocie.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: romantycznych krajobrazów, motywu podróży, gór pielgrzyma.

Adam Mickiewicz, Reduta Ordona

Mickiewicz napisał ten wiersz, będąc pod wrażeniem opowiadania swojego przyjaciela Stefana Gorczyńskiego, również poety, uczestnika powstania listopadowego, adiutanta generała Umińskiego. Bohaterem utworu jest Julian Ordon, który na rozkaz generała wysadził amunicję wraz z redutą. Mickiewicz w utworze uśmierca porucznika, chociaż pierwowzór tej postaci przeżył i zginął samobójczą śmiercią dopiero w roku 1886.

Decyzji wysadzenia reduty nadaje poeta wymiar katastroficzny, porównując ją do apokaliptycznego gniewu Boga, oburzonego niepra-wościami ludzi. Mickiewicz podkreśla, że:

[...] dzieło zniszczenia

W dobrej sprawie jest święte, jak dzieło tworzeniu. Bóg wyrzekł słowo stań się, Bóg i z g ^: '

wyrzecze

Adam Mickiewicz, Śmierć pułkownika

Emilia Plater

Liryka narracyjna, która opowiada historię z punktu widzenia osoby znajdującej się poza planem zdarzeń.

Utwór został poświęcony hrabiance Emilii Plater, która z bronią w ręku wzięła udział w powstaniu listopadowym. Mickiewicz dokonuje świadomej stylizacji śmierci Emilii na śmierć rycerza. Wzorem jest tu hetman Czarniecki, który przed śmiercią żegnał swego konia i broń. Poeta nawiązuje również do etosu średniowiecznego rycerza.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: powstania listopadowego, śmierci romantycznej, modyfikacji etosu rycerza

Adam Mickiewicz, Do matki Polki

Jeden z najpopularniejszych liryków patriotycznych, do którego wielokrotnie później nawiązywano (np. Konstanty Gaszyński, Hieronim Kajsiewicz). Jest to pełne goryczy rozważanie o losie spiskowców, przeznaczonych „do boju bez chwały i do zwycięstwa [...] bez zmartwychpowstania".

Pojawia się w nim tak popularny w literaturze tyrtejslćiej motyw matki-Polki, gotowej do poświęcenia syna dla ojczyzny i wolności, z heroizmem znoszącej cierpienie. Jest to również swoisty kodeks wychowania syna-patrioty. Motyw poniżającej śmierci na szubienicy kontrastuje z obrazami dawnej chwały rycerskiej.

Jednak przez odwołanie do męki Chrystusa (topos szubienicy-krzyża popularny w romantyzmie) śmierć ta zostaje uwznioślona.

Zwyciężonemu za pomnik grobowy Zostaną suche drewna szubienicy,

Za całą sławę krótki płacz kobiecy I długie nocne rodaków rozmowy.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu matki-Polki, matki i syna, cierpienia, ofiary za ojczyznę

Cechy twórczości Mickiewicza

Caspar David Friedrich, Drzewo z krukami (1833)

•    mistycyzm

•    mesjanizm

•    oniryzm

•    wizjonerstwo

•    tyrteizm

•    ludowość, folkloryzm

•    fantastyka

•    egzotyzm, orientalizm

•    historyzm

•    gotycyzm

•    nastrojowość

•    umiejętność budowania nastroju