67

Pod drugie, jednostki podejmują decyzje o swoich wyborach czy przyjmowanych zachowaniach, dążąc do założonych celów na podstawie własnych preferencji. Są w stanie zrealizować postulat konsekwencji, tzn. uporządkować w sposób adekwatny do swoich oczekiwań alternatywy oraz postulat maksymalizacji, czyli wybór tego wariantu, który jest najkorzystniejszy.

Po trzecie, preferencje jednostek są spójne, w miarę stabilne i przechodnie, co sugeruje daleko idące uporządkowanie preferencji, będące efektem trwałych intelektualnych kalkulacji i świadomości specyfiki własnych interesów.

Po czwarte, jednostki posiadąją wiedzę na temat dostępnych możliwości oraz konsekwencji podjęcia określonych decyzji. W wyborze działań i w podejmowaniu decyzji kierują się racjonalnością metodologiczną. Oznacza ona, że wykorzystują swoją wiedzę, przez którą należy rozumieć ogół posiadanych informacji, którym można przypisać tak duże prawdopodobieństwo prawdziwości, iż można uznać, że są prawdziwe.

Po piąte, jednostki wybierają zgodnie z ograniczonymi regułami wyboru, co pomniejsza ich swobodę, lecz nie musi oznaczać irraejonalnośd. Byłby to zatem racjonalny wybór spośród zewnętrznie wobec jednostki określonego zbioru możliwości.

Argument o ograniczonej racjonalności pojawia się w krytyce, wskazującej iż grupa panująca politycznie i ekonomicznie zawęża społeczne opcje tylko do takich, z których każda może być przez tę grupę zaakceptowana. Z. Melosik zwraca uwagę, iż możliwości jednostki w kwestii podejmowania wyborów, decydujące o poczuciu wolności, mają charakter z góry zdeterminowanej sieci układów⁵⁷. Człowiek wchodzi w układ i ma możliwość dokonywania wyborów pomiędzy wariantami, a każdy wybór otwiera przed nim nowy układ wyborów. Jednostka nie może jednak tworzyć układów. Procesy reprodukowania porządku społecznego prowadzą więc do akceptacji istniejących układów. Pogląd ten może determinować uznanie socjotechniki, powiązanej z określonymi

ete ¹⁰ 2. Melosik, Liberalizm w edukacji amerykańskiej: teoria i praktyka, w: Z. Drozdowicz (red.), Liberalne wyzwania, Poznań 1998, s. 165-166.

,_ciarni i ideami, za faktycznie dominującą w danym systemie niezależnie od normatywnie gwarantowanego plura-śr’ poglądów. Jednostce może się zatem wydawać, iż jest własnego żyda, gdy tymczasem jedynie wybiera wa-2 przygotowanej oferty. Wskazywałem wcześniej, iż bezpo-£Rjjl oddziaływania socjotechniczne instytucjonalnych podmio-^polityki muszą mieścić się w ramach socjotechniki wyższego Igjg związanej z dążeniem do urzeczywistniania długofalowych '^ społecznych. Swoboda może być w tej materii duża, lecz nie jest nieograniczona, szczególnie w ujęciu jednostkowym. Założenia teorii racjonalnego wyboru znajdują się także w _zygi wobec teorii norm społecznych, wskazującej że zachowa* ofo człowieka powinny być rozpatrywane raczej jako konsekwen-ggziptemalizowania norm społecznych, niż racjonalności jednost-u® ^iele podejmowanych przez ludzi wyborów politycznych z przyjętych stereotypów, tradycji, przywiązania do sym-^ a więc elementów porządku społecznego reprodukowanych _w piwesach socjalizacji i socjotechniki. Jednostka podporządkowuje się społecznemu wpływowi albo świadomie, chcąc sprostać oczekiwaniom zewnętrznym, albo też nieświadomie, dążąc do zyskania akceptacji otoczenia wobec pełnionych ról społecznych.

H. Simon jest autorem innej, alternatywnej wobec teorii racjonalnego wyboru koncepcji ograniczonej racjonalności, wskazującej iż człowiek nie dąży do wyboru optymalnego wariantu <Ma-lania. zadowalając się zazwyczaj pierwszą satysfakcjonującą opcją⁵⁹. Zdaniem Simona, podejmujący decyzję o określonym zachowaniu konstruuje uproszczony model rzeczywistości tak, aby przyjęty przez niego wariant zachowania wydawał się racjonalny z punktu widzenia tego modelu. W odniesieniu do stosowanych strategii wyboru Simon wysunął sugestię, że ograniczona racjonalność realizuje się przez wykorzystanie reguły satysfakcji upra-

** J. Elster (red.), The Mulłiple Self, New York 1986, za: J. Mandrosz, op. <k,Ł 130.

H, Simon, Rationality in Psychology and Economics, .Journal of Business” nr 5S z 1986, s. 209-224; A Behavioral Model of Rational Choice, *Quarterly Economics” nr 69 z 1955, s. 99-118.

131