68

listki

skrzelowy

Układy oddechowe zwierząt kręgowych

skóra ► skrzela

Narządy wymiany gazowej: skrzela, Drogi oddechowe: otwór gębowy —

Wentylację wspomagają ruchy pokryw skrzelowych albo wieczka skrzelowego.

nozdrza

Płazy

Narządy wymiany gazowej: workowate płuca, skrzela, skóra

Drogi oddechowe: jama nosowa -*■ jama gębowo-

-gardzielowa -- tchawica -* płuca

Wentylację płuc zapewnia pompa gardzielowa (przez opuszczanie i podnoszenie podgardl_c

Ptaki

Gady

nozdrzo

lama nosowa

płuca

oskrzele płucne tchawica wejście do krtani

Narządy wymiany gazowej: gąbczaste płuca

Drogi oddechowe: jama nosowa —* gardło__

krtań-* tchawica -* oskrzele —>- płuca

Wentylacja płuc dokonuje się dzięki rucharr piersiowej.

Narządy wymiany gazowej: rurkowate płuca Drogi oddechowe i ruch powietrza - por. s. 109 Wentylację płuc wspomagają ruchy klatki piersiowej (w locie -ruch skrzydeł) zmieniające objętość worków powietrznych.

płuca

otwory nosowe

Ssaki

przepona

oskrzele główne

tchawica

krtań

Narządy wymiany gazowej: pęcherzykowate o¹,:: Drogi oddechowe: jama nosowa —*■ gard': —

krtań-► tchawica-* oskrzele —* oskrzel e —

pęcherzyki płucne

Wentylację płuc zapewniają ruchy klatki pierz: i skurcze przepony.

Barwniki oddechowe zwierząt

zawierające żelazo:

•    czerwona hemoglobina -

występuje m.in. w krwinkach kręgowców wszystkich gromad

•    czerwona hemoerytryna -

występuje m.in. u wieloszcze-tów

zielona chlorokruoryna -

występuje u nielicznych wie-loszczetów

•    mioglobina zawierające miedź:

•    niebieska hemocyjanina -występuje m.in. u skorupiaków

Wymiana gazowa u roślin

Pceusctcfe"

Wymiana gazowa u roślin dokonuje się przez oparer. szp^c *. we, znajdujące się po spodniej stronie liści (u jednaliście" po obu stronach liści) i na młodych łodygach, oraz prze: -tchlinki i przestwory międzykomórkowe (tkanka przewie! z: --- aerenchyma). Przestwory międzykomórkowe są c~: : styczne dla roślin siedlisk okresowo zalewanych wodą. gatunki roślin żyjących w strefach klimatu podzwrotnikowego na zalanych lub podmokłych terenach, gdzie występują niedobory tlenu, wytwarzają tzw. pneumatofory, czyli korzenie powietrzne umożliwiające częściom podziemnym roślin wymianę gazową.

4.2. BUDOWA I FUNKCJE UKŁADU ODDECHOWEGO CZŁOWIEKA

Układ oddechowy człowieka

w

' _j ..    ^ nabłonek

nabłonek/    j    pęcherzy-

innego ⁷    /    kowy

pęcherzyka naczynie włosowate

jcma nosowa (a) - jest wyścielona silnie ukrwioną błoną śluzową, --.kowaną z wielowarstwowego nabłonka migawkowego oraz pola -;.vego tworzonego przez urzęsiony nabłonek węchowy. Funkcją .-_v nosowej jest oczyszczanie, ogrzewanie i nawilżanie wdychane-(jo powietrza.

Gardło (b) - uchodzą do niego trąbki słuchowe. Tu krzyżują się jrcgi oddechowe i pokarmowe.

Krtań (c) - zbudowana jest z chrząstek (chrząstka tarczowata two--zw. jabłko Adama) oraz więzadeł i mięśni, które umożliwiają wyrwanie dźwięków. Nagłośnia ogranicza wejście do krtani, pod nią -a węższym miejscu tego narządu znajdują się struny głosowe (fał-if głosowe). Podczas przełykania pokarmu nagłośnia zamyka wejście do tchawicy, co zapobiega zakrztuszeniu i uduszeniu.

• Tchawica (d) - zbudowana jest z chrząstek półksiężycowatych, lecących jedna nad drugą, połączonych ze sobą łącznotkankową błoną ;-c; mięśniami gładkimi. Powoduje to jej elastyczność i sprężystość. '• 'drze tchawicy wyścielone jest błoną śluzową zbudowaną z nabłonka migawkowego, dzięki temu oczyszcza wdychane powietrze.

Oskrzela i oskrzeliki (e) - oskrzela główne stanowią rozgałęzie-- :• tchawicy. Wchodząc do płuc, dzielą się na coraz mniejsze i węższe w przekroju rozgałęzienia, czyli oskrzeliki zakończone pęcherzycami płucnymi* Podobnie jak tchawicę, wyściela je błona śluzowa zbudowana z nabłonka migawkowego i, podobnie jak tchawica, oczyszczają powietrze wdychane.

•5 Płuca (f) - oskrzela główne, oskrzeliki i pęcherzyki płucne wcho-aiq do płuc wyróżniających się budową płatowatą. Płuco prawe jest ".młotowe, lewe zaś dwupłatowe. Płuca z zewnątrz okryte są błoną surowiczą zwaną opłucną. Między opłucną a powierzchnią płuc two-z się tqw. jama opłucna, podczas oddychania zmniejszająca tarcie ~iędzy płucami i klatką piersiową.

■    Pęcherzyki płucne (g) - cienkościenne pęcherzyki oplecione siecią ~zczyn włosowatych. Wnętrze ich jest wyścielone nabłonkiem odde-s--wym. Między pęcherzykami płucnymi a naczyniami krwionośnymi

ssrodzi wymiana gazowa zewnętrzna. Tlen: światło pęcherzyka -►

pęcherzykowy—* przestrzeń międzykomórkowa-► śród-

• naczyniowy kopilary-* światło kapilary).

--erzyków płucnych w płucach jest od 300 do 500 milionów,

■    zezna ich powierzchnia to ok. 90 m².

^chanizm podstawowy

'-^?ornatyczny

środek oddechowy w rdzeniu przedłużo-^,m część wdechowa oraz wydechowa)

Regulacja wymiany gazowej

Mechanizmy pośrednie

różne ośrodki odbierające impulsy chemore-ceptorów w mózgu (C0₂, pH), w naczyniach (C0₂, pH i 0₂), z mechanoreceptorów płuc, ter-moreceptorów i baroreceptorów naczyniowych ^Lniektóre hormony, np. TRH

^a mózgowa, a poprzez nią także ośrod-••*^rujące emocjami