6 (913)

16 Michał Parczewski

i rozprzestrzeniali się w nim”. W roku 584 ,,mieszkają oni i siedzą spokojnie w ziemiach Rhomajów bez troski i strachu, plądrując, mordując i podpalając, bogacąc się i przywłaszczając sobie złoto i srebro, tabuny koni i mnóstwo broni" (Jan z Efezu)⁸.

W ciągu VI i VII w. nastąpił drugi etap przestrzennej eksplozji Słowiańszczyzny. Po przełamaniu granic Bizancjum, skupione nad dolnym Dunajem masy ludzkie ruszyły na Bałkany, opanowując je aż po Peloponez i wyspy Morza Egejskiego. Równocześnie inne nurty ekspansji kierowały się na zachód i południowy zachód, docierając do Adriatyku, Alp wschodnich, Bawarii oraz nieomal ujścia Łaby. Migracje miały charakter żywiołowy, zdarzały się też ruchy powrotne. Po 567 r. niemałą rolę w tych wydarzeniach odgrywał stepowy lud Awarów. Z około 595 r. pochodzi pierwszy sygnał o obecności Sklawinów nad Morzem Bałtyckim: Teofylakt przekazał dziwną opowieść trzech przedstawicieli szczepu, który siedział gdzieś „nad brzegami Oceanu Zachodniego”, na temat zdumiewająco pacyfistycznej natury swoich współziomków.

O ile między Bałtykiem, Łabą i Dunajem przybysze natrafiali zapewne na krainy znacznie wyludnione, to na Bałkanach najpierw pustoszyli, a od końca VI w. zasiedlali ziemie zamieszkiwane przez Greków, resztki Traków i Germanów oraz - na zachodzie Półwyspu - grupy ludności romańskiej. Fala gigantycznej ekspansji wchłaniała niedobitki dawnego osadnictwa, a przekazy źródłowe jasno dokumentują jeden z mechanizmów słowiańskiego sukcesu demograficznego: masowe uprowadzanie autochtonów w niewolę. Obcy zostali zasymilowani, chociaż nie wszędzie. Na przykład w Grecji doszło w następnych stuleciach do odwrotnego procesu: hellenizacji części Słowian.

Opanowanie środkowej i południowo-wschodniej części kontynentu przez „najmłodszy” wielki lud europejski dokonywało się zatem sukcesywnie w ciągu VI w. i - na terenie dzisiejszych wschodnich Niemiec oraz na Bałkanach - dopiero VII w. Potężny trwający z górą dwa stulecia rozrost terytorialny, połączony z przyswojeniem zróżnicowanego substra-tu etnicznego, stworzył z czasem warunki do pogłębienia się podziałów kulturowych (a niewątpliwie również i językowych) w łonie bardzo jednorodnego do tej pory świata słowiańskiego.

Przypisy

¹    Głównie w następujących publikacjach: K. Godłowski, Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzenienia Słowian w V-VII w. n.e., Kraków 1979; tegoż, Ziemie polskie w okresie wędrówek ludów, [w:] Barbaricum, Warszawa 1989, s. 12-63 [przedruk tych i innych wypowiedzi tegoż autora, [w:] K. Godłowski, Pierwotne siedziby Słowian, Kraków 2000; Z. Kobyliński, Struktury osadnicze na ziemiach polskich u schyłku starożytności i w początkach wczesnego średniowiecza, Wrocław 1988; M. Parczewski, Początki kultury wczesnosłowiańskiej w Polsce. Krytyka i datowanie źródeł archeologicznych, Wrocław 1988; tegoż, Najstarsza faza kultury wczesnosłowiańskiej w Polsce, Kraków 1988; tegoż, U źródeł Słowiańszczyzny, [w:] Słowianie w Europie wcześniejszego średniowiecza, Warszawa 1988, s. 33-49; tam dalsza literatura.

²    Wszystkie polskie tłumaczenia tekstów źródłowych, przy których nie podano innego autora przekładu, zaczerpnięto ze zbioru M. Plezi, Greckie i łacińskie źródła do najstarszych dziejów Słowian. Część I (do VIII wieku), Poznań-Kraków 1952.

³    M. Parczewski, U źródeł..., s. 39, ryc. 1, 3.

⁴    K. Godłowski, Z badań..., s. 12-16, 27-43; tenże, Ziemie polskie..., passim.

⁵    K. Godłowski, Z badań..., s. 21-27; tenże, Ziemie polskie..., s. 19-20; M. Parczewski, U źródeł..., s. 42-44, ryc. 4.

⁶    K. Godłowski, Z badań ..., s. 17-20; M. Parczewski, U źródeł..., ryc. 3.

⁷    M. Parczewski, Uźródei..., s. 34, 41-44, ryc. 1,3.

⁸    Przekład G. Labudy.