70

razów, dzięki śladom słuchowym wyrazów, jest funkcją środkowej części lewej okolicy skroniowej;

4)    umiejętność rozszyfrowywania znaczenia wyrazów i treści zdania w zależności od kontekstu i związków logiczno-gra-matycznych, za pomocą których wyrazy są łączone, zależna jest od okolicy ciemieniowo-potylicznej;

5)    przednie części obszaru mowy prawdopodobnie uczestniczą w czynnościach związanych z mową wewnętrzną, która zapewne bierze udział w procesie odbioru mowy przy rozszyfrowywaniu znaczenia wypowiedzi;

6)    okolice płatów czołowych (spoza obszaru mowy) zapewniają prawdopodobnie możliwość szy bkiego przełączania się w czasie percepcji odbieranych tekstów.

Oprócz wymienionych okolic mózgu, pełniących określone funkcje (jak odbiór bodźców zewnętrznych i wewnętrznych, następnie dokonywanie analizy i syntezy) oraz oprócz układu kojarzeniowego, umożliwiającego współdziałanie poszczególnych okolic, czyli powstawanie złożonych czynności psychicznych— w mowie bierze udział także układ utrzy mujący odpowiednie napięcie mięśni (tonus), zwany układem pozapirami-dowym. Napięciem mięśni nazywamy pewien stały stopień napięcia (jaki zachowuje mięsień, nawet najbardziej rozluźniony), a który jest niezbędny do wykonywania ruchu.

B. UKŁAD POZAPl RA MI DO WY

Ruchy zamierzone odbywają się za pośrednictwem kory mózgowej i dróg piramidowych. Według klasycznych pojęć neurofizjologicznych, podłożem anatomicznym ruchów zamierzonych jest okolica ruchowa kory (przedni zawój ruchowy, pole 4). Szlak piramidowy odchodzący od okolicy ruchowej kory przechodzi przez pień i rdzeń kręgowy i dochodzi do jąder ruchowych rdzenia kręgowego. Jądra ruchowe po-połączone są nerwami z organami wykonawczymi, jakimi są mięśnie. Drogi idące od narządów mowy dochodzą zarówno do prawej, jak i do lewej półkuli. Przerwanie tych dróg z jednej strony nie powoduje zaburzeń mowy, mogą one być wy wołane dopiero obustronnym przerwaniem szlaków piranii do wych.

Ruchami zautomatyzowanymi, instynktownymi oraz ruchami zapewniającymi równowagę ciała kieruje układ poza-piramidowy (układ istoty szarej), składający się z jąder podstawy mózgu, z jąder pnia mózgu i z móżdżku. Zapewnia on rozkład napięcia nie tylko mięśni biorących udział w ruchu, ale także mięśni antagonistyczych. Część tych struktur anatomicznych ujmowana jest wspólną nazwą układu podko-r ow e go, którego najbardziej istotnym elementem jest ciało prążkowane (corpus striatum).

Ruchom zamierzonym towarzyszą zazwyczaj ruchy instynktowne czyli odruchy i są z nimi tak ściśle zespolone, że często trudno jest oddzielić oba rodzaje ruchów, np. zamierzonemu ruchowi ręki mogą towarzyszyć ruchy dodatkowe, dokonujące się automatycznie, jak przybranie odpowiedniej pozycji. Zdolność wykonywania ruchów instynktownych jest związana z właściwym rozkładem napięcia mięśniowego (tonus).

Zaburzenia napięcia mięśni uniemożliwiają wykonanie danego ruchu. Napięcie może być zbyt duże (hipertonia) lub zbyt małe (hipotonia). Stopień napięcia mięśni, znajdujących się w stanie spoczynku, można określić sprawdzając ich opór przy biernym rozciąganiu. Zwiększony opór świadczy o wzmożonym napięciu, natomiast zmniejszony opór lub zupełny jego brak są przejawem obniżonego napięcia. Napięcie jest zwiększone zarówno przy uszkodzeniach piramidowych, jak i pozapiramidowych, ma ono jednak różny charakter. Przy uszkodzeniach piramidowych ma ono charakter spastyczny, kurczowy i zwane jest scyzorykowym lub sprężynowym; przy powtarzaniu ruchów biernych opór mięśni powoli maleje. Zdarza się, że przy uszkodzeniach dróg piramidowych napięcie mięśni bywa obniżone, zwłaszcza w początkowym okresie jego zaburzeń. Przy uszkodzeniach układu pozapiramidowego wzmożone napięcie mięśni ma charakter plastyczny, występuje tzw. sztywność mięś-

71