71

zawsze musi być doceniany wysiłek, rozumiane i współod-czuwane trudności emocjonalne, nawet wówczas, gdy decydujemy się zastosować karę. Zawsze można powiedzieć (gdy jest to autentyczne): „Pobiłeś go, bo bardzo się zdenerwowałeś. Rozumiem. Przykro mi z tego powodu, ale dobrze wiesz, że bić nie wolno. Za karę...”, zamiast dokonywać oceny obniżającej poczucie własnej wartości „a-gresora” w postaci słów: „Jesteś złym kolegą, pobiłeś go zamiast mu ustąpić. Za karę...”. Jeśli tego typu sytuacja dzieje się wobec innych dzieci (na przykład całej klasy), a tak zazwyczaj w szkole bywa, znaczenie drugiego z podanych przykładów interwencji wychowawcy nabiera zdecydowanie charakteru „niewychowawczego”. Wartość chłopca, jako kolegi, zostaje obniżona nie tylko w jego własnych oczach, ale także w opinii klasy.

Przykładów i wzoru postawy wychowawczej pełnej szacunku dla wychowanka, podnoszącej jego poczucie własnej wartości połączonej z kierowaniem zmianami w zachowaniu dostarcza analiza tekstów J. Korczaka. Dla ilustracji zacytujemy fragment jego pism, dotyczący tak zwanych zakładów: „przekonałem się, że często chłopiec dlatego tylko ma wiele zatargów z otoczeniem i dużo cierpi, bo myśli: «jestem zły» (...). Czasem ktoś się bardzo pilnuje: obiecał sobie, że się poprawi, i udało mu się (...). Zmęczył się tym staraniem (...). I oto nagle katastrofa. Znów! Wtedy przychodzi właśnie najgorszy tydzień. Znałem chłopca, który się bił, czasem po dwa i trzy razy dziennie. Nie mógł sobie dać rady z tą wadą. Poradziłem: — Bij się raz dziennie. Założyliśmy się o dwa cukierki na tydzień: Jeżeli nie będziesz miał więcej niż siedem bójek, ja tobie dam na tydzień dwa cukierki, jeżeli przegrasz, ty dajesz. Tak trwało cztery miesiące. Z początku o siedem bójek, potem o sześć, o pięć, o cztery, trzy, dwie, jedną bójkę na tydzień. Wreszcie o zero, ani jednej. Potem zaczął się zakładać o kłótnie (...). Tu nie o cukierki chodzi, a o zwycięstwo” (Korczak, 1978, s. 420—421).

Nie ulega wątpliwości, że organizowanie w klasie środowiska profilaktycznego to zadanie, którego nie zastąpi inna działalność wychowawcza. W świecie znane są próby organizowania specjalnych szkół i klas, w których przywiązuje się szczególną wagę do tworzenia warunków już nawet nie profilaktycznych, lecz terapeutycznych. Dzieci są kierowane do nich na pewien czas dla wyrównania braków szkolnych oraz lepszego przystosowania do wymagań życia szkolnego. Piszą o takich przedsięwzięciach M. Debesse i G. Mialaret w Rozprawach o wychowaniu (1988). Jest to tak zwana szkolna pedagogika lecznicza.

Szkolna pedagogika lecznicza jest prowadzona w klasach „readaptacji”, liczących niewielu uczniów (do 15 uczniów), w specjalnej szkole, w której nauczyciele pod kierunkiem profesora przedszkolnego w Krajowym Ośrodku Pedagogiki Specjalnej starają się przystosować nauczanie do poziomu szkolnego uczniów, a metody pedagogiczne do ich poziomu uczuciowego oraz ich rozwoju w dziedzinie stosunków interpersonalnych. Tak prowadzoną działalność nazywa M. Debesse „pedagogiką na miarę”, mającą walor psychoterapeutyczny dzięki zmianie środowiska i poprawie kontaktu dziecko — nauczyciel. Wszystko odbywa się tam przy ścisłej współpracy nauczycieli, psychiatrów, psychologów i rodziców. M. Debesse podaje cztery zasady, które należy stosować w szkolnej pedagogice leczniczej. Oto one:

—    stworzyć dobre stosunki pedagogiczne dzięki postawie życzliwości nacechowanej zaufaniem i zrozumieniem;

—    indywidualizować ćwiczenia, poszukiwać głębokich zainteresowań i ulubionych przez uczniów sposobów ekspresji;

—    stwarzać dziecku okazję do uzyskania sukcesu, skoro poprzednio znalazło się w warunkach niepowodzenia, przez proponowanie prostych dostosowanych do jego poziomu ćwiczeń;

—    utrzymywać mocne związki z rodziną.

133