72

niowa, przejawiająca się tym, że przy ruchach biernych opór mięśni nie słabnie. Obniżone napięcie mięśniowe występuje przy uszkodzeniach neuronu obwodowego, w niektórych chorobach mięśni i przy uszkodzeniach móżdżku.

Za pośrednictwem układu pozapiramidowego odbywają się więc ruchy instynktowne, związane z obroną lub stanowiące dopełnienie ruchów zamierzonych. Układ pozapiramidowy reguluje także napięcie mięśni biorących udział w mowie i koordynuje ruchy oddechowe, fonacyjne i artykulacyjne.

Układ pozapiramidowy łączy się z okolicą ruchową i czuciową kory mózgowej. Zarówno układ pozapiramidowy, jak i wymienione okolice kory, wzajemnie na siebie oddzia-łują.

Do zespołu struktur podkorowych układu pozapiramidowego zalicza się system jąder pnia mózgu, móżdżek i układ siateczkowy.

W pniu mózgu, na przestrzeni od kresomózgowia do tyło-mózgowia, wyodrębnia się następujące jądra: ciało prążkowane (striatum), składające się z jądra ogoniastego i skorupy (łupiny), gałkę bladą (pallidum), jądro podwzgórzowe (corpus Luysi), jądro czerwone i istotę czarną Soemmeringa.

Ciało prążkowane jest największą i najważniejszą częścią układu pozapiramidowego w pniu mózgu i może wywierać wpływ na inne jądra ruchowe, a także na okolicę ruchową kory. Przypuszcza się, że ciało prążkowane reguluje działanie gałki bladej, a ta z kolei wpływa hamująco na jądro czerwone i istotę siateczkową pnia. Pobudzenia płynące z kory mózgowej do niższych pięter układu nerwowego przechodzą przez ciało prążkowane i wzgórze.

Czynność móżdżku zapewnia harmonijną współpracę mięśni antagonistyczych i synergistycznych (współdziałających przy wykonywaniu ruchu) oraz właściwe ich napięcie. Móżdżek kieruje także czynnościami automatycznymi (odruchowymi), które umożliwiają przeciwstawienie się sile przyciągania ziemi i sile bezwładności. Móżdżek zapewnia prawidłową motorykę, synchronię i następczość ruchów, co ma ważne znaczenie w procesie mowy.

Móżdżek składa się z dwóch półkul połączonych częścią środkową (zwaną robakiem). Robak jest narządem zapewniającym zbomość postawy i równowagę ciała. Uważa się, że uszkodzenie robaka wywołuje zaburzenia mowy zaliczane do zaburzeń typu dysartycznego. Do wykonania ruchu zamierzonego konieczne jest — oprócz impulsów „piramidowych**, płynących od komórek ruchowych kory — jednoczesne uruchomienie mechanizmów móżdżkowych.

Układ siateczkowy (substantia reticularis) składa się z komórek typu ruchowego, które są rozrzucone przede wszystkim w rdzeniu przedłużonym. Zasięg działalności tego układu jest bardzo rozległy, wpły wa hamująco i pobudzająco na czynności obwodowych neuronów ruchowych i na czynności kory mózgowej regulując jej napięcie, a więc i aktywność. Zadaniem układu siateczkowego jest prawdopodobnie wzmacnianie lub osłabianie impulsów czuciowych, dochodzących do kory z mięśni oraz impulsów ruchowych płynących z kory mózgowej do mięśni.

Jądra 12 par nerwów czaszkowych znajdują się w pniu mózgu. Łączą one ośrodkowy układ nerwowy z receptorami i efektorami zlokalizowanymi w głowie i szyi. Poniżej wymieniamy tylko nerwy uczestniczące w inerwacji narządów’ mowy.

Nerw V — trójdzielny składa się z włókien ruchowych i czuciowych. Włókna ruchowe dochodzą do żwacza skro-

Ryc. 10. Obwodowe unerwienie czuciowe głowy. Rozkład obszarów unerwienia V nerwu czaszkowego (wg E. G. Walsha Fizjologia układu nerwowego, 1966 s. 409).