72

Hamyłt Kasza

Rys 2.15 Podział zbiornika Dobczyce na strefy oraz średnia roczna przeźroczystoścl wody w każdej ze stref (dane z okresu kwiecień - październik1994 r.) -(opracowano na podstawie materiałów WUk-Woźniak 2009)

Hamyłt Kasza

L -I

• utanownko badawcm |~j tanlniipReftnciyiloK

0.96 in    1.79 m    2.07 m

Udział poszczególnych stref w ogólnej powierzchni zbiornika jest różny i głównie zależy od czasu retencji wody. Jeśli w zbiornikach woda przebywa dłużej niż 10 dni, ale opuszcza je przed upływem 100 dni, to mają one wszystkie trzy strefy równomiernie rozwinięte. Gdy w zbiornikach retencjonuje się wodę dłużej niż 100 dni, to najobszerniejsza jest strefa jeziorna. Z kolei zbiorniki o krótkim czasie retencji wody (< 10 dni) charakteryzują się występowaniem silnie rozwiniętej strefy rzecznej; pozostałe dwie strefy są niewielkie lub całkowicie zredukowane (Straśkraba 1998, Wilk-Woźniak 2009).

Poszczególne strefy zbiornika charakteryzują się swoistymi warunkami (Wilk-Woźniak 2009):

-    strefa rzeczna - strefa ta jest na ogół wąska i płytka; pozostaje pod dużym wpływem dopływającej do zbiornika rzeki, która nieustannie zasila ją w związki biogenne; sprawia to, że stężenie składników pokarmowych w strefie jest wysokie (ta strefa jest najbardziej żyzna); stratyfikacja termiczna tu nie występuje - strefę cechuje polimiksja; produkcja pierwotna jest niska - ogranicza ją dostępność światła wskutek mętności wody;

-    strefa przejściowa - jest szersza i głębsza niż strefa rzeczna; wpływ dopływającego cieku jest mniejszy, a zawartość substancji biogennych wnoszonych rzeką niższa w porównaniu ze strefą poprzednią; możliwe jest powstanie uwarstwienia termicznego; w strefie tej produkcja pierwotna jest wyższa, a stopień zeutrofizowania niższy niż w strefie bezpośredniego oddziaływania dopływającej rzeki;

• strefa jeziorna - jest najszersza i najgłębsza i najmniej oddziałuje na nią rzeka; dostępność składników pokarmowych może okresowo być ograniczona; tworzy się uwarstwienie termiczne i mogą pojawiać się w hipolimnionie deficyty tlenowe; wielkość produkcji pierwotnej jest limitowana dostępnością substancji pokarmowych; jest najmniej zeutrofizowana spośród tych trzech stref.

Uzupełnienie charakterystyki powyższych stref zawierają rozdziały: 2.4.6,3.1.1 i 42.2.

Zróżnicowanie warunków środowiskowych w poszczególnych strefach zbiornika zaporowego na przykładzie przezroczystości wody przedstawia rysunek 2.15.

2.4.3. Klasyfikacja zbiorników z uwagi na ich usytuowanie w terenie

Zbiorniki zaporowe w Polsce, ze względu na ich różne usytuowanie w terenie, podzielono na nizinne, podgórskie i górskie (Giziński, Falkowska 2003).

Zbiorniki nizinne charakteryzują się dużą powierzchnią przypadającą na jednostkę objętości retencjonowanej wody, niedużą średnią i maksymalną głębokością (są płytkie). Zmienności poziomu wody są niewielkie i oscylują najczęściej wokół 1 metra (czasem amplituda wahań jest nieco większa). Małe skoki stanów wody wynikają w dużej mierze ze znacznej rozległości czaszy zbiornika. Mimo stosunkowo niewielkiej fluktuacji poziomu wody, cechują się one dużymi zmianami powierzchni odsłanianego dna (rys. 2.16). Litoral w tego typu zbiornikach jest na ogół dobrze rozwinięty. Nieraz część misy przeznaczonej pod zalew jest obwałowana w celu ochrony terenów depresyjnych, leżących poza obszarem zbiornika. W wielu przypadkach woda w tych zbiornikach podlega kilkukrotnemu mieszaniu, a więc są one polimiktyczne. Są bardziej narażone na zjawisko eutrofizacji niż zbiorniki pogórskie czy górskie (Kajak 1998). W tego typu zbiornikach niejednokrotnie pojawiają się zakwity wody i to o dużym nasileniu, gdyż panują w nich warunki sprzyjające rozwojowi fitoplanktonu (Bucka, Wilk-Woźniak 2007).

Zbiorniki górskie z kolei cechuje niewielka powierzchnia przypadającą na jednostkę objętości ujmowanej wody; są one dość głębokie. W tych zbiornikach brzegi są strome, czasem skaliste. Fluktuacje poziomu lustra wody są w nich duże i wynoszą kilka czy nawet kilkanaście metrów. Z uwagi na kształt brzegów litoral jest słabo rozwinięty lub nawet strefa litoralu nie występuje. Podlegają okresowo wpływom wód dopływów o znacznie obniżonej temperaturze. W tych zbiornikach, w ciepłej porze roku dochodzi do powstania stratyfikacji termicznej. Najczęściej są dimiktyczne, czyli całkowicie mieszane 2 razy w roku, tj. wiosną i jesienią (Bucka, Wilk-Woźniak 2007).

Zbiorniki podgórskie stanowią ogniwo pośrednie pomiędzy wyżej opisanymi dwoma typami.