73 (160)

5) Przegłos eł — 'oł _%

(Prasł. I’ zgłoskotwórcze przed i, d, s, z_tn, r_r l rozwinęło się w eł, np. pełny, wełna, on mełł, pełł, ona mełła. pełła, ale w gwara^ mązowieckicfr zachowała sie wymowa tiółny. rolna, motta, 'poiła, z miękkością i z przegłosem e.nąjo. przegłosem eł na oł wyjaśniamy również wymowę czółno, żółty, żółć. Zob. s. 70.

5. Wyrównania w procesie przegłosu

Widać zatem, że najwyraźniejsze są wymiany 'e — ’a (prasł. S) oraz 'e — 'o (z prasł. e), ale i one nie są obecnie już regularnie utrzymane, bo w wielu wyrazach zachodzą odstępstwa ocj^ przegłosu na skutek wyrównań jednych form do dnigich.^Na przykład jwedle podstawowej formyjmanownika dzisl, rozdział, udział mamy [dzi§~]uż ^wyrównaną formę. miejscownika w dziale,■ w rozdziale, w udzialewjM'zydziale, w wydziale. Stare formy z utrzymanym e f w tym rdzeniu wychodzą z użycia, choć niedawno były możliwe, 'np. w rozdzielę, w oddzielę. Częstsze są formy analogiczne w zwierciadle, gwiaździsty niż stare w zwierciedle, gwieździsty fole jeszcze trzymają się miejscowniki w cieście, w gnieździe, o gwiezdzie, choć niekiedy już można usłyszeć formy wyrównane w ciaście, w gniaź-

W niektórych wyrazach zapanowały formy | bez przegłosuj ;np.l cesarz, kobieta. krzesty_r cena^ rzezać^choć w zabytkach staropolskich by^aŁy-^ąpisy z przegłosem^: Mobiata, kzmsŁo+.cana, rzazaŁ Odwrotnie też, znamy z zabytków i z dzisiejszych gwar, głównie mazowieckich, formy bez przegłosu, zwykle po spółgłoskach wargowych, mimo że dzisiejszy język literacki ma formy z przegłosem, np. wiedro, kwiet, niewiesta, ofiera, piestować, dowiedować się, po-wiedać, odmietować. Przykłady takie częste są w pismach Beja. iw nićktórvc,h wyrazach ustaliły się różne znaczenia w formach > z poprawnym przegłosem wobec,_£orm„hez—przegłosu,, np.. biada "TT bieda, działo i dzieło.____j

Znacznie więcej form wyrównanych mamy w zakresie przegłosu 'e — 'o, np. wiośnie, siostrze, na wiośle, w miodzie, na modle, na miotle. Natomiast w zabytkach i w gwarach, głównie małopol-

li

ii PJu