76 77 (24)

28)    J.Szews, Język polski (jak wyżej); tenże. Filomaci pomorscy - Tajne związki mło- \

dzieży polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 18301920, Warszawa 1992; ob. j też ks. AJUedtke, Historia Zakładu NMP Anielskiej w Kościerzynie (1861-1936), Kościerzyna 1936.    [

29)    Ob. prace J.Borzyszkowskiego i Sz.Wierzchosławskiego, jak w przyp. 21, także ks. [-A.Mańkowski, jak wyżej, w przyp.26.

30)    Ob. J.Karnowski, Moja droga kaszubska, opr. J. Borzyszkowski, Gdańsk 1981,    ;

s.38 i n.    !

31)    Ob. A.Majkowski, Kwestya kaszubska, w Pomorze Kaszubskie, zeszyt monogra- ■ ficzny Ziemi, r.2, nr 22 (1911), s.2-9, cytat s.9. Więcej o tym: K.Kantak, Wspo- [ mnienia o Aleksandrze Majkowskim - przygotował i podał do druku Andrzej Bu-

j    kowski, w: Rocznik Gdański, 53 (1993), z.2, s. 9 i n.

32)    Ob. Sz.Wierzchosławski, Polski ruch narodowy w Prusach Zachodnich w latach 18601914, Wrocław-Gdańsk 1980 oraz cykl rozpraw o studiach Polaków na uni- i wersytetach niemieckich w Monachium, w Gryfu i Monasterze; Zapiski Histor., ' 48(1983), z.l-2 i 52 (1987), z.4, i Studia Slavico-Germanica, 10(1981); por. też W.Molik, Polskie perygrynacje uniwersyteckie do Niemiec 1871-1914, Poznań i 1989.

33)    J.Karnowski, Moja droga, s.52-53.

34)    O Gazecie Gdańskiej ob. teraz: Gazeta Gdańska 100 rocznica powstania - Materia- i ly z sesji popularno-naukowej poświęconej lOOleciu powstania Gazety Gdańskiej. Gdańsk 1991, wyczerpująco obecnie A.Romanow, Gdańska prasa polska 1981-1920, Warszawa 1994.

35)    J.Karnowski, Moja droga, s.38.

36)    Ob. J.Karnowski, Konieczność i potrzeba zajmowania się rzeczami kaszubskimi, j w: Pomerania, r. 1986, nr 4, s.10. Warto tu dodać jeszcze następujące (pisane i w r.1908) zdania: Wykazawszy z naszego punktu widzenia potrzeby i korzyść znajo- i * mości rzeczy kaszubskich, uważani, iż byłoby na miejscu wykazać, jaki jest ostateczny j cel tych dążeń, wynikających właśnie z odrębności Kaszub. Pierwszym iest zachowanie

i wydoskonalenie języka kaszubskiego. Słuszne też jest, aby język się utrzymał właśnie . dla swej własnej historycznej przeszłości i dla swojej wartości dla Języków słowiańskich. Drueint celem - to wyswobodzenie Kaszub spod jarzma kultury niemieckiej. Niemniej >y interesie polskim, jak I kaszubskim leży, aby Kaszuby nie zostały niemieckie. Kultura polska powinna więc zwyciężyć na Kaszubach. Ale zwyciężyć może tylko, jeśli oprze    ;

się na pierwiastkach iście kaszubskich, nawiąże do starych tradycji historycznych, i zasilać się będzie kaszubskim duchem. A więc innymi słowy, kultura polska powinna przybrać też charakter kaszubski, a więc zostać kaszubsko-polską.

37)    Według J.Karnowskiego, Moja droga, s.52-53; jeszcze silniej A.Majkowski, Ruch młodokaszubski, w: Gryf, r.1909, zeszyt 7, s.192-198. .Więcej na ten temat A.Bu-kowski. Regionalizm kaszubski, s.193 i n.

38)    Ob. Z.Naworski, Indygenat w Prusach Królewskich (1454-1772), w: Czasopismo ! prawno-historyczne, 35 (1983), s.31- 57. Co się tyczy machinacji narodowościowych w statystykach pruskich ob. D. von Open, Deutsche, Polen und Kaschuben

in Westpreussen 1871-1914, w: Jahrbuch f.d. Geschichte Mittel. Ostdeutschland, 4 (1955), s.157-223; S. Hartmann, Zu den Nationalitaeten yerhaeltnissen in West- l preussen vor d. Ersten Wellkrieges, Zeitschrift f. Ostforschung, 42 (1993), s.391-    ;.

405

39)    Szczegółowo omawiają te przemiany i wydarzenia: R.Wapiński, Zycie polityczne F Pomorza w latach 1920-1939, Warszawa-Toruń 1983 oraz Mieczysław Wójcie- £ chowski, Powrót Pomorza do Polski, 1918-1920, Warszawa-Toruń 1981, T. Boldu-

an. Apostoł narodowej sprawy - O Antonim Abrahamie, Wcjhcrowo-Gdańsk 1970. Podobnie oceniał sytuację Aleksander Majkowski, Pomorzanie, wyd. D. Majkowska, Gdańsk 1973.

40)    Ob. J.Karnowski, Moja droga, s.126; chodziło o zrównanie marki niemieckiej z marką polską obowiązującą wówczas w Polsce centralnej.

41)    Sejm Rzeczypospolitej o Pomorzu w 1920 roku - Sprawozdanie Komisji Pomorskiej, opracowali J.Borzyszkowski i P.Hauser, Gdańsk 1985. Dalsze dokumenty zebrali i ogłosili Jan Bełkot i Mieczysław Wojciechowski; ob: Powrót - Dokumentacja ustanowienia suwerenności polskiej na Pomorzu w latach 1918-1920, wyboru dokonali J.Belkot i M.Wojciechowski, Toruń 1988. Ob. leź: Materiały z sesji poświęconej 70 rocznicy odzyskania niepodległości, Gdańsk 1991

42)    Ob. przykładowo: Sprawozdanie Dyrekcji (Państwowego Gimnazjum im. Jana III Sobieskiego w Wejherowie) za rok szkolny 1934/35, w XV-locic zakładu w niepodległej Polsce, złożył dyr. dr Tadeusz Staniewski, Wejherowo 1935. Ogólniej K.Trzc-biatowski, Problem unarodowienia i unifikacji szkolnictwa powszechnego w województwie pomorskim w latach 1919-1923, w: Gdańskie Zeszyty Humanistyczne, nr 13 (Gdańsk 1965).: ob. leż R.Wapiński, Główne elementy integracji Pomorza Gdańskiego z pozostałymi ziemiami polskimi w lalach 1920-1970, w: Zapiski Historyczne 37 (1972) z.3.

43)    D.Steyer, Gdynia w latach 1920-1939. w: Szkice z dziejów Pomorza, UH: Pomorze na progu dziejów najnowszych, pod red. G.Labudy.

44)    R.Wapiński, Ruch robotniczy na Pomorzu, Warszawa 1961, s.453-506, Gdynia 1963; M.Widernik, Główne problemy gospodarczo- społeczne Gdyni w lalach 1926-1939, Gdańsk 1970; Gdynia - Sylwetki ludzi, oświata, nauka, litcralura i kultura, pod red. A. Bukowskiego, Gdańsk 1979.

45)    Wystarczy w tym celu zapoznać się z bardzo wyczerpującym i starannie opracowanym rozdziałem A.Bukowskiego, Życie kulturalne i literackie Gdyni w lalach 1920-1939, w: Gdynia Qak wyżej w przyp.44), s.91-189. Rozwijało się ono bardzo bujnie, jako przeciwwaga dla niemieckiego Wolnego Miasla Gdańska. Szcdt stąd Wiatr ocl morza na całą Polskę. Nie było natomiast prawie żadnego Wiatru do marża dla zaspokojenia potrzeb miejscowej ludności, Pismem powstałym w tym samym czasie, lecz gg swoim charakterze całkowicie odmiennym, o skromnych ambicjach, adresowanych do najbiedniejszej części ludności kaszubskiej, żyjącej na peryferiach wielkiego ośrodka portowo-miejskiego, na przedmieściach Gdyni, n> Ramii i Wejherowie -pisze Andrzej Bukowski - była "Ziemia Kaszubska", wychodząca trzy razy ii' tygodniu, jako "katolickie i niezależne pismo dla Wybrzeża i Kaszub". Założył ją w grudniu 1937 r. Paweł Barczyk... gdy nie zdołała podołać trudnościom i wkrótce upadła, jej nakład, druk i naczelną redakcję przejął w lipcu 1938r. Bolesław Kielbratowski, uy-dawca i redaktor Dziennika Gdyńskiego, Burczyk zaś podpisywał ją jako redaktor odpowiedzialny. Ostatni numer lego lokalnego pisemka ukazał się ii' maju 1939r. (s.155). Zwraca uwagę glos Stefana Żeromskiego, który od mzu .dostrzegł wielką organiczną rolę Gdyni, jako ośrodka mającego z jednej strony łączyć wszystkich jego budowniczych niezależnie od miejsca ich pochodzenia i etnicznej przynależności, z drugiej zaś przestrzegał przed kontynuowaniem tradycyjnej polityki ekspansji polskiej ku Dzikim Polom - zamiast zrodzić dzieło obronne, świetne, dostojne i nieśmiertelnie wzniosłe (J.Kucharski, Gdynia Stefana Żeromskiego, w: Gdynia, jak wyżej, s.87).

46)    Ob. Problem polsko-niemiecki w traktacie wersalskim, praca zbiór. pod. red. J.Pa-jewskiego, Poznań 1963; W.Grabska, Ekonomiczna ekspansja Niemiec na Wschód w latach 1870-1939, Wroclaw-Warszawa-Kraków 1964; PHauser, Mnicj-

77