WSP J POLN254170

Procesy fonologiczne

495

Jak widać z powyższych rozważań, język polski oblituje w altemacje morfologiczne, zarówno spółgłoskowe, jak i samogłoskowe. Stanowią one odbicie dużej ilości procesów fonologicznych, które w nim zachodzą.

Procesy fonologiczne

Procesy fonologiczne, czyli zmiany, jakim ulegają segmenty w różnych kontekstach, stanowią najważniejszy bodajże aspekt systemu fonologicznego każdego języka. Istnienie allofonii, alternacji morfologicznych oraz wielu ograniczeń fonotaktycznych jest właśnie wynikiem działania takich procesów. Zadaniem lonologa jest opis i wyjaśnienie tych zjawisk oraz wyrażenie ich za pomocą precyzyjnych i możliwie jak najogólniejszych reguł fonologicznych.

Procesy fonologiczne występujące najczęściej w językach świata można podzielić na kilka typów. Są to e 1 i z j a (wypadanie), e p e n t e z a (wstawienie), metateza (przestawienie) oraz modyfikacja segmentów. Jak wykażemy, wszystkie te rodzaje można zaobserwować w języku polskim.

E1 i z j a to wypadanie segmentu, którym może być spółgłoska lub samogłoska. W języku polskim elizja spółgłosek, zarówno sonornych, jak i nieso-nornych, jest zjawiskiem bardzo częstym. Z tą pierwszą mamy do czynienia w następujących przykładach (wypadający segment jest wytłuszczony): jabłko poszedł zjadłszy rzemieślnik garnki módlcie się Niesonorne z kolei wypadają w takich wyrazach, jak: warszawski krakowski chrzestny porządny sześćset Elizja samogłoski ma miejsce w przypadku form, w których [e] alternuje z fonetycznym zerem, np.:

sen-snu    mech-mchu    pies-psa

len - lnu    wesz - wszy    okien - okna

Epenteza jest odwrotnością elizji i polega na dodaniu segmentu -spółgłoski lub samogłoski. Wstawna spółgłoska, tj. glajd, pojawia się często w wymowie wyrazów zawierających ciągi samogłosek, które - jak już wspominaliśmy - naruszają ograniczenia fonotaktyczne języka polskiego, np.:

aktu[uĄalny syut[w]aqa indywidu[w]alny kli\j]ent tri[j]o

Liczne są przypadki epentezy glajdów w- dialektach, np.:

Ewa > Jewa Adam > Jadam obraz > [w]obraz otwierać > [w]otwierać czy też zu^rarto-wybuchowej, np.:

Henryk > Hendryk Konrad > Kondrat