WSP J POLN254164

487

Fonologia. j<j przedmiot. krótka iusioru i iziah-reprezentujące prywatywne (holistyczne) podejście do fonemu. Lata dziewięćdziesiąte cechuje rozwój koncepcji niederywacyjnych, takich jak teoria rządu czy fonologia deklaratywna, a przede wszystkim mająca najwięcej zwolenników teoria optymalności. Modele te odchodzą od pojęcia reguł fonologicznych i derywacji, koncentrując się na ustaleniu uniwersalnych zasad i ograniczeń rządzących systemami fonologi-cznymi wszystkich języków świata. Łącznie w ramach podejścia generatyw-nego różne aspekty fonologii polskiej doczekały się opisu w 11 monografiach i dysertacjach oraz kilkudziesięciu artykułach.

Jak wynika z powyższego szkicu historii fonologii XX wieku, nie ma zgodności co do tego, jak należy zdefiniować fonologię, jej zakres i cele badawcze, a także co należy uznać za jej podstawowe jednostki i mechanizmy działania. Każda ze wspomnianych teorii nieco inaczej określa te kwestie, a wiele z nich pozostaje w dużej ze sobą sprzeczności. Dotyczy to zwłaszcza rozbieżności między koncepcjami strukturalnymi i generatywnymi, a także między modelami derywacyjnymi i niederywacyjnymi.

Wobec bogactwa i różnorodności modeli fonologicznych i ich aparatu pojęciowego w niniejszym szkicu skoncentruję się na zagadnieniu moim zdaniem najistotniejszym, a mianowicie na określeniu pojęcia systemu dźwiękowego języka i jego najważniejszych elementów, które stanowią przedmiot współczesnego opisu fonologicznego o rodowodzie generatyw-nym. Oczywiście w centrum uwagi będzie scharakteryzowanie systemu dźwiękowego języka polskiego. Ze względu na popularność w Polsce koncepcji strukturalnych będziemy do nich również nawiązywać.

W opisie fonologicznym (podobnie jak i w fonetycznym) wyróżnia się dwa działy: fonologię segmentalną badającą właściwości segmentów (dźwięków, fonemów) i ich połączeń oraz fonologię supraseg-mentalną (prozodyczną), która zajmuje się zjawiskami wykraczającymi swoim zasięgiem poza pojedyncze segmenty. Przedmiotem fonologii seg-mentalnej są głównie trzy aspekty języka, a mianowicie allofonia (wa-riantywność), fonotaktyka i allomorfia (alternacje morfologiczne).¹ Fonologia suprasegmentalna bada przede wszystkim akcent, intonację i ton oraz właściwości jednostek prozodycznych większych niż segment, takich jak sylaba, stopa rytmiczna, wyraz fonolo-giczny, fraza fonologiczna, fraza intonacyjna i tekst.

Ze względu na ograniczenie długości tego artykułu, skupimy się na fonologii segmentalnej i wyjaśnieniu, jakie zjawiska składają się na (segmentalny) system fonologiczny języka polskiego i spróbujemy dokonać jego ogólnej charakterystyki.

1

Oznacza to, że współczesna fonologia bada zjawiska, którymi w modelach strukturalnych zajmują się (oddzielnie) fonetyka, fonologia i morfonologia.