WSP J POLN254163

486 JoijriU SżpyrJ•Kozhrwsk.t, Fonologia - syscm dźwiękowy języki

ka. W praktyce oznacza to analizę opozycji fonologicznych w danym języku. na podstawie której ustala się inwentarz fonemów i ich wariantów (allo-fonów). Na uwagę zasługują również inne strukturalne teorie fonologiczne rozwijane w Europie (głównie w pierwszej połowie XX wieku), takie jak brytyjska szkoła fonetyki Daniela Jonesa, glossematyka Louisa Hjelmsleva oraz analiza prozodyczna J. R. Firtha. Jednocześnie w USA dynamicznie rozwijał się a m e r y k a ń s k i struktura-1 i z m, zwany często dystrybucjonizmem ze względu na wagę, jaką przy-wiązwał do opisu dystrybucji jednostek językowych. W większości fonologicznych teorii strukturalnych najważniejszym pojęciem jest fone m, co do delinicji którego nie ma jednak zgodności. Prawdziwym przełomem w fonologii stała się koncepcja fonologii g e n e r a t y w n e j, będąca częścią gramatyki ge n e r a t y w n e j Noama Chomsky' ego, której początek przypada na lata pięćdziesiąte. Teoria ta kładzie szczególny nacisk na opis dynamicznych procesów fonologicznych działających w języku, a wyrażonych za pomocą zbioru uporządkowanych i współdziałających ze sobą reguł. Opiera się ona na pojęciu abstrakcyjnych form bazowych złożonych z jednostek zbliżonych do strukturalnych morfofonemów, które z kolei zbudowane są z cech dystynktywnych. Podlegają one przekształceniu przez reguły fonologiczne w procesie zwanym derywacją. Klasyczna teoria genera-tywna okazała się bardzo owocna dla opisu fonologii polskiej, która doczekała się licznych analiz w tym modelu. Należy tu wymienić szczególnie prace Laskowskiego (zwłaszcza 1975), Gussmanna (1978, 1980) i Rubacha (1977, 1984). W dalszych latach fonologia generatywna ulegała licznym modyfikacjom. Na jej gruncie w latach siedemdziesiątych rozwinęły się liczne teorie, z których należy wymienić fonologię naturalną oraz naturalną fonologię generatywną jako kierunki usiłujące ograniczyć stopień abstrakcji opisu fonologicznego. W latach osiemdziesiątych powstała koncepcja fonologii leksykalnej, która kładzie szczególny nacisk na kwestię cykliczności reguł fonologicznych oraz ich związku z morfologią. Odegrała ona kluczową rolę w pracach Rubacha poświęconych fonologii polskiej (zwłaszcza 1984), a także Czaykowskiej-Higgins (1988) oraz Szpyry (1989). Od lat osiemdziesiątych datuje się rozwój licznych kierunków nielinearnych, takich jak fonologia autosegmen-ta 1 na i geometria cech dystynktywnych, które postulują rozbicie struktur fonologicznych na kilka poziomów i podkreślają rolę takich elementów, jak sylaba w systemie tonologicznym języka. Teorie te znalazły odbicie w obszernych opisach fonologii polskiej autorstwa Bethin (1992) i Szpyry (1995), a także licznych artykułach Gussmanna, Rubacha i Booija. Nie można tu również pominąć fonologii m e i r y c z n e j, będącej głównie teorią akcentu wyrazowego i zdaniowego. Na uwagę zasługują też modele fonologii zależności i fonologii cząsteczek.