WSP J POLN254171

/okuta Szpyrj-KoctO'iiskj. Fonologia - synem dźwiękowy języka

496

Epenteza samogłoski w języku polskim również nie należy do rzadkości. Wstawne [e] pojawia się w przedrostku z-, jeśli rdzeń zaczyna się od szczelinowej spółgłoski zębowej i jeszcze jednej spółgłoski, np.: zeskoczyć zezłościć zestrzelić zezwierzęcenie zestawić (porównaj z formami zjeść, zrobić, związać, zburzyć).

Analogiczne zjawisko ma miejsce w przypadku przyimka z, np.: zestali ze zboża ze zdumienia ze smutkiem ze zdziwieniem (porównaj z wyrażeniami z pszenicy, z krzykiem, z przykrości?), jak też w, np.: we Francji we fraku we Władywostoku we Wrzeszczu we wnykach (porównaj z formami: w Szczbrzeszynie, w Przemyślu, w Zgierzu). Metateza to przestawienie segmentów lub sylab. W języku polskim nie jest to zjawisko rozpowszechnione i regularne. Możemy tu przytoczyć jedynie odizolowane przykłady (z dodatkową epentezą [ej) typu: farsz - faszerować marsz - maszerować czy też w zapożyczonej formie durszlak często wymawianej jako druszlak. Podobnie trolejbus bywa przekręcany na trojlebus. Z metatezą często spotykamy się w mowie dziecka, w której liczne są przykłady typu:

kołdra > kordła kolorowy > korolowy lokomotywa > lomokotywa Modyfikacja segmentu polega na zmianie jednej lub kilku cech dys-tynktywnych. Jest to najliczniejszy rodzaj procesów fonologicznych we wszystkich językach, również i w polskim.

Do tego typu można na przykład zaliczyć końcowe ubezdźwięcznienie ob-struentów, w którym cecha[+ dźwięczna] zmienia się na [- dźwięczną], np.: ko[zja - Ad[s] wa[d]a - wa[t] no[gJr - nó\k\ ra[dz]ić - ra[ć] Najważniejszym typem modyfikacji są asymilacje (upodobnienia), które polegają na częściowym lub całkowitym upodobnieniu sąsiadujących ze sobą segmentów. Asymilacja zwana jest regresy w na (wsteczną), gdy segment upodabnia się do następnego i progresywną (postępową), gdy upodobnienie ma miejsce pod wpływem poprzedzającego segmentu. U podstaw tego zjawiska leży uproszczenie artykulacji dwóch dźwięków.

W zależności od rodzaju segmentów, które biorą udział w danym procesie, możemy mówić o asymilacji samogłosek do innych samogłosek, samogłosek do spółgłosek, spółgłosek do samogłosek i spółgłosek do spółgłosek.

Z asymilacją samogłosek do innych samogłosek mamy do czynienia przede wszystkim w tych językach, w których występuje harmonia wokaliczna, tzn. zgodność samogłosek w wyrazie, np. pod względem przedniości czy zaokrąglenia warg (w języku węgierskim i tureckim). Zjawisko tego typu w języku polskim nie zachodzi. Można jednak traktować jako pewien rodzaj asymilacji samogłosek ich zmianę towarzyszącą tworzeniu form niedokonanych, takich jak:

zarobić - zarabiać wynarodowić - wynarada wiać uspokoić - uspakajać (łącznie z popularnym wyłączyć - wył[an]czać).