WSP J POLN25459

r podstawowa Stereotypu

377

sst dom, a przedmiotami towarzyszącymi kołyska i koszula. Cechuje ją po->;awa miłości i lęku. (Jest to zobiektywizowany wariant omówionego studenckiego rozumienia matki). Jest, dalej, postać matki wychowawczyni, matki opiekunki, matki rządczyni i matki doradczym - wszystkie one są nosicielkami wyobrażenia „matki w ogóle”. Na poziomie jednostkowych utworów te modelowe postacie matek różnicują się dalej jako warianty niższego stopnia.

Dla właściwego opisu relacji między stereotypem a znaczeniem słowa .itotne jest pytanie o ich pojemność treściową: co wchodzi w zakres stereo-:;.-pu matki? co wchodzi w zakres znaczeniowy słowa matka? Najkrótsza de-rmicja słownikowa matki (‘kobieta, która urodziła dziecko’), złożona z pojęcia nadrzędnego (‘kobieta’) i cechy dyferencjalnej (‘urodziła dziecko') niewątpliwie ujmuje to, co jest jądrem znaczenia i wystarcza do zidentyfikowa-;iia przedmiotu. Nie odpowiada jednak bogactwu cech utrwalonych społecznie w językowo-kulturowym wyobrażeniu matki, takich jakie podaliśmy wyżej.

W badaniach ankietowych lista tego rodzaju cech, po ich ułożeniu w kolejności od najczęściej do najrzadziej wymienianych, bywa bardzo długa i, co ważniejsze, bez wyraźnych „progów” częstości występowania, które pozwoliłyby jasno określić, gdzie kończy się treść stereotypowa, a zaczynają charakterystyki okazjonalne, indywidualne. Na przykład w odniesieniu do matki ponad 15% pytanych wymieniło cechy „kochająca”, „opiekuńcza”, „wyrozumiała”, ale „zapracowana” już tylko 5%, „cierpliwa” - 2% itp. (Olechnowicz, 1990, LAS). Czv to znaczy, że są to cechy nieistotne? Sądzimy, że nie. Lista cech zwykle jest „wygasająca” z punktu widzenia ich częstości, jednak nawet cechy podawane jednorazowo powiązane są ze sobą - i z cechami częstymi - siecią wzajemnych implikacji, nie można ich więc z gór}- uznawać za nieważne z punktu widzenia treści stereotypu.

Forma podstawowa stereotypu

Istotną cechą stereotypu semantycznego jest nieprecyzyjna subiektywna generalizacja, tj. nieuprawnione logicznie przypisywanie jakiejś właściwości wszystkim obiektom gatunku określanego za pomocą danej nazwy. Zdania: Matka opiekuje się dzieckiem-, Szkoci są skąpi-, Pies gryzie; Złoto jest żółte - to tzw. zdania gatunkowe, zawierające sądy uogólnione, w których podmiot występuje z „dużym kwantyfikatorem”: „każdy”, „wszyscy”, orzeczenie zaś jest omnitemporalne, orzeka coś aktualnego „zawsze”. Jednak na powierzchni tekstu, w potocznych wypowiedziach ta operacja uogólnienia się nie ujawnia, nie otrzymuje wyraźnych wykładników-. Można, oczywiście, te