WSP J POLN25461

379

Składniki powwuczr i emocjonalne

Składniki poznawcze i emocjonalne

Często stereotypy utożsamia się z uprzedzeniami i przypisuje się im funkcję wartościowania jednoznacznie negatywnego (Schaff, 1981). Opinia ta wymaga dyskusji. Nie wydaje się słuszne ograniczanie opisu stereotypu do jego składników wyłącznie wartościujących, bez brania pod uwagę składników poznawczych i przysługującego stereotypowi „ziarna prawdy”. Na przykład w stereotypach zawodów następuje regularne kojarzenie wykonawcy zawodu z narzędziem jego pracy: robotnika z kilofem i młotem, chłopa z kosą i cepem, rolnika z traktorem, pisarza - z piórem itd. Skojarzenie to ma walor poznawczy, opiera się na realnych faktach. Dopiero na nie zostają nałożone oceny emocjonalne. Są one wtórne, a przy tym w zależności od uwarunkowań kulturo ^wo-subiektywnych raz pozytywne - jak w przypadku kosy chłopskiej, symbolu pracy i walki, kiedy indziej zaś negatywne - jak w przypadku cepa, symbolu zacofania. Oceny jednak nie przesłaniają do końca treści poznawczej. Tym bardziej me jest trafny sąd, że stereotyp wartościuje i ocenia wyłącznie negatywnie, że jest wyrazem uprzedzeń. Funkcjonują także pozytywne wyobrażenia na przykład brata, matki, robotnika. W jednym stereotypie, np. chłopa, Rosjanina, mogą spotkać się cechy pozytywne i negatywne.

Odmiany stereotypów

Wymienione wcześniej modyfikator)' („normalny”, „zwyczajny”, „typowy”, „prawdziwy” itp.) występujące w strukturze stereotypu mają nieco różne znaczenie. Najważniejszy z nich, który zawiera w sobie wszystkie inne, to „prawdziwy”. Słowniki języka polskiego przypisują wyrażeniu prawdziwy dwa znaczenia: ‘zgodny z rzeczywistością' (synonimami są wtedy: realny, rzeczywisty) i ‘zgodny z czyimś wyobrażeniem czegoś' (synonimem jest wtedy: idealny). W' obu wypadkach w grę '.wchodzi czynnik podmiotowy, bardziej czy mniej jawny, ale także - i na to kładziemy nacisk - rodzaj modalności: asertorycznej lub powinnościowej: realny = taki, jaki jest, idealny = taki, jaki być powinien. Przyjmijmy to rozróżnienie za podstawę naszej typologii podstawowych odmian stereotypu.

W pierwszej kolejności dają się wyodrębnić dwie odmiany, które nazwiemy (wykorzystując terminy używ^rane w socjologii) obrazami i wzorami. Maja one różny status ontologiczny. Cechy tworzące obraz są poj-mowane jako cechy realne i niejako osadzane w ramie modalnej „taki, jaki jest”; np. prawdziwy student uczy się dopiero przed egzaminem; prawdziwy dom ma piec, w któiym można palić ogień (na rysunkach dzieci dom ma za-