WSP J POLN25471

Stereotypy jako składniki językowego obrazu świata 389

zydostwo). z akcentem przede wszystkim na ‘brudny' (przezwisko Żyda -parch) i ‘nieuczciwy w handlu (przysł. Co Żyd to cygan; Sprawiedliwy jak żydowska waga), współcześnie konotuje także cechy pozytywne, przede wszystkim takie, jak inteligencja, mądrość, skrupulatność (przysł. Kochajmy się jak bracia, liczmy się jak Żydzi).

Stereotypy narodowości - ogólnie biorąc - są silnie nacechowane emocjonalnie z przewagą niechęci do najbliższych sąsiadów (Niemiec, Rosjanin, Ukrainiec, Czech - wyjątkami są Litwin, przynajmniej w języku ogólnopolskim, i Słowak), a sympatii do dalszych (Węgier, Włoch, Francuz, Amerykanin). Stereotypy narodowości zawierają jednak także treści poznawcze, doyczące np. kuchni [żaby i wino na stole Francuza, słonina i wódka - Rosjanina, coca-cola Amerykanina, cebula i czosnek - Żyda. makaron - Włocha, por. przezwisko makaroniarz, piwo - Niemca i Czecha), szczegółów’ stroju (Rosjanin - kufajka, czapka uszatka; Żyd - jarmułka, chałat, Amerykanin -dżinsy). Swoistą kategorię stanowią przedmioty kojarzone z poszczególnymi narodowościami, np. bałałajka, harmoszka - z Rosjaninem, Talmud, pieniądze i lichtarz (menora) - z Żydem, szabla, krzyż, butelka wódki - z Polakiem. Niektóre stereotypy mają w naszym języku żywot wtórny, np. Szwajcar ‘dokładny’, M u r z y n ‘pracowity’, Szkot ‘skąpy’ - to stereotypy zapożyczone z obiegu międzynarodowego.

Stereotypy mieszkańców niektórych regionów i miejscowości

Stereotypy, których nazwami są wyrażenia typu warszawiak, góral, Ślązak (abstrahujemy tu od różnicy znaczenia: mieszkaniec miasta czy regionu, związanej z pisownią małą lub dużą literą) są zróżnicowane w zależności od regionu, jednak pewne wyobrażenia utrwaliły się w obiegu ogólnopolskim. Na przykład przysłowie W Poznaniu poważni, we Lwowie wymowni, w Krakowie ludzcy ludzie ma dokumentację i wielowiekową, i ponadregionalną.

Warszawiak, jak dowodzi przysłowie, od połowy XIX w. ma opinię człowieka ‘mało pracowitego’ (przysł. warszawiak w pracy, a wilk u pługa - jednaka z obu posługa), ‘zaradnego życiowo’ [cwaniak), ‘zarozumiałego’ i ‘eleganckiego’ : w stereotypie warszawianki elegancja wybija się na plan pierwszy.

Krakowiak w swoim podstawowym znaczeniu (‘mieszkaniec Krakowa’ ) to ktoś ‘wesoły’ i ‘dzielny’ (fraz. wesoły jak krakowiak, zuchwały jak krakowiak). Synonimiczna nazw^ra - krakowianin - ewokowała w ankietach LAS wyrażenia: skąpstwo, konserwatyzm, duma. Frazeologizm krakowskim targiem znaczy ‘kompromisowo’.

Stereotyp Poznaniaka zbieżny jest nieco ze stereotypem Niemca. Wysoką frekwencję w ankietach LAS mają wyrażenia: gospodarny, pracowity, oszczędny, solidny, porządny. Obok nich też: podstępny, sprytny, twardy.