119

119

Składniki potocznego obrazu świata

Składniki potocznego obrazu świata

Potoczność nie jest zjawiskiem tylko powierzchniowym, dotyczy nie tylko form wyrazu, lecz tkwi w głębszej warstwie języka, w sferze znaczeń i w sposobie postrzegania rzeczywistości, sięga sfery zachowań człowieka.

Styl potoczny - jak każdy styl - przekazuje i utrwala pewien obraz świata, który Apresjan nazwał obrazem „naiwnym”. Obraz ten jest budowany z punktu widzenia „prostego człowieka”, odpowiada postawie zdroworozsądkowej, a znajduje swój wyraz zarówno w strukturze słownictwa i jego organizacji semantycznej, frazeologizmach i przysłowiach, jak w zespole kategorii gramatycznych, regułach derywacji, wzorcach budowy zdań, sposobach budowania tekstów. Jest to obraz dany w języku i dostępny poprzez język. Jego pełny opis mógłby wypełnić całą książkę.

Składniki potocznego językowego obrazu świata, by o nich powiedzieć najpierw kilka słów, są niejako zinwentaryzowane w potocznym słownictwie. Analiza semantyczna tego słownictwa pozwala zakreślić horyzont poznawczy i granice mentalnego świata przeciętnego człowieka. Do potocznego inwentarza należą, z jednej strony, wyrazy najczęściej używane, powszechne w najróżniejszych tekstach języka (dające się wyznaczyć metodą statystyczną, por. Zgółkowa, 1987), z drugiej zaś - wyrazy odnoszące się do elementarnych dziedzin zainteresowań przeciętnego człowieka i powiązane z sobą wewnętrzną więzią semantyczną, wyrazy, bez których nie możemy się obyć w określonych sytuacjach życiowych oraz przy definiowaniu innych wyrazów. To drugie kryterium potoczności jest ważniejsze. Taki słownik podstawowy, stanowiący integralną część stylu potocznego, liczy w wersji minimalnej około 1500-2000 słów, w wersji zaś standardowej, jaką interesują się nauczyciele języków obcych, 4000-5000 słów (Buttler, Markowski, 1988) i w opisach badaczy polszczyzny obejmuje kilkadziesiąt grup tematycznych (38 według Zgółkowej, 1987; 50 według Markowskiego, 1990).

Są to wyrazy nazywające m.in. części ciała człowieka {oko, serce, głowa); rgo rozwój i funkcjonowanie {być, rosnąć, umrzeć); odżywianie się, potrawy Teść, pić, mleko, obiad); dom i jego wyposażenie {pokój, okno, łóżko); ubieranie się, odzież {ubierać się, buty, rękaw); rodzinę {matka, żona, syn); ruch i środki lokomocji {iść, biec, wóz); dbałość o ciało {myćsię, choroba, leżeć) itd. T: podstawowe słownictwo potoczne ogarnia swoim zasięgiem znacznie w-.ęcej niż tylko najbliższe otoczenie i sprawy bytowe człowieka, rozciąga ue :eż na stosunki międzyludzkie, sąsiedzkie i służbowe {spotkać, rozmawiać, «służba, walka); na zachowanie i postępowanie {patrzeć, uciec, pytać); na

żucia, emocje, oceny {kochać, bać się, lubić); wolę {chcieć, woleć); rozum, : uzuęć, wyobraźnię {czuć, znać, rozumieć, sądzić, przypominać); charakter :::wieka {uśmiech, odwaga, upór, mądry, ciekawy, cierpliwy); obejmuje też