DSC03136 (2)

Punkt widzenia, perspektywa... 119

tów winno odpowiadać potocznemu, a nie scjentycznemu punktowi widzenia, a więc np. uwzględniać także elementy wierze- I niowe. Definicja adekwatna do potocznej świadomości językowej (nazywam ją „definicją kognitywną”) powinna więc brzmieć mniej więcej tak: gwiazda 'jedno z licznych małych świateł na niebie, widocznych nocą, które układają się w swoiste zespoły zwane gwiazdozbiorami, ^ i o których mówi się, że świecą, mrugają, migoczą, zapalają się, gasną, spadają...'. W eksplikacji ludowej należałoby dodać jeszcze co najmniej:

\..o których wierzy się, że towarzyszą człowiekowi od urodzenia do zgonu, a swoim układem i zachowaniem wróżą ludziom ich losy’ (por. eksplikacja J.Chodukiewicz w SLSJ 1980, s. 74-76, oraz artykuł S.Niebrzegowskiej 1987).

Pomysł, by odtwarzać w definicji wewnętrzną kategoryzację semantyczną zdań definiujących został zgłoszony przez piszącego te słowa na użytek słownika stereotypów językowych (SLSJ 1980) i jest od roku 1979 praktykowany w pracach magisterskich wykonywanych w ramach lubelskiego seminarium etnolingwistycznego (por. wykaz autorów i tematów w: Bartmiński 1988c, s. 32-33). Stanowi też propozycję dla słownika nazw wartości w języku polskim (por. Bartmiński 1987, 1989e). Idea ta pojawia się ostatnio dość często w nowszych pracach semantycznych o nastawieniu kognitywistycznym. Mówi się, że dobrze zbudowana definicja powinna zawierać systematycznie ułożone dane co do tworzywa, funkcji, struktury, działań sprawczych przedmiotu (J.Moravcsik 1981). Wskazuje się na pewne schematy znaczeniowe, które ujmują to, co wszyscy wiedzą (choć nie muszą o tym mówić), np. w przypadku zwierząt schematy złożone z takich zespołów cech, jak atrybucja (psy mają ogony), działania (warczą, gryzą, szczekają), relacje (podobne do wilków, większe niż koty) .wartościowanie (wierne, groźne...) itd. (Tyler 1978, za: Wierzbicka 1985, s. 208-210). Przyjmuje się różne modele wewnętrznej rubrykacji dla różnych typów haseł, np. dla osób (charakterystyka językowa, zdarzenia, szczególne właściwości...), postaci demonicznych (nazwy, wygląd, pochodzenie i transformacje, miejsce przebywania, czas pojawiania się, działania), roślin (nazwy, wierzenia i legendy, sposoby przedstawiania w grafice), zwierząt (nazwy, wierzenia i legendy o pochodzeniu, przemiany, funkcje demoniczne, zakazy i zabiegi ochronne, udział w zdarzeniach, poświęcone im dni i miejsca, maski i przedstawienia w obrzędach, wykorzystanie w medycynie), przedmioty (nazwy, zda-