DSC03139 (2)

Punkt widzenia, perspektywa... 121

„IMAGINING THINGS OF THIS KIND PEOPLE COULD SAY THESE THINGS ABOUT THEM” — „wyobrażając sobie rzeczy tego rodzaju ludzie mogliby powiedzieć o nich”), (Wierzbicka 1985, s. 32 i nast.).

Istotnym a trudnym problemem opisu fasetowego jest to, jak wyodrębniać i nazywać fasety. Pierwotny pomysł (Bartmiński 1980, s. 21), by wykorzystać istniejącą tradycję arystotelesowskich kategorii ontologicznych, jak substancja, rozmiar, jakość, stosunek, miejsce, czas, stan, czynność, bierność, położenie — spotkał się z pewnymi oporami, w tym także z poważnym ostrzeżeniem przed popadnięciem w kulturową nierelewancję (Bogusławski 1988, s. 14-15). Gdyby się tak stało, istotnie naruszona by została podstawowa zasada podmiotowej adekwatności definicji kognitywnej, zasada formułowana od początku bardzo stanowczo.¹⁴ A. Wierzbicka w swoich pracach także zdecydowanie stanęła na gruncie kategoryzacji naturalnej. Wydaje się jednak, że właśnie tradycyjne arystotelesowskie kategorie są wynikiem nie apriorycznej spekulacji, lecz rezultatem „obserwacji stosunku zwykłego śmiertelnika do otaczającego świata” (Jodłowski 1971, s. 14) i dlatego — przynajmniej pod tym względem, który jest ważny w kontekście rozważanej problematyki — zasługują na uwagę.

Cały dotychczasowy wywód na temat punktu widzenia i perspektywy zmierza do pokazania ich znaczenia dla badań nad językowym obrazem świata. Obraz ten jest zależny od omawianych czynników językowo-kulturowych. Konkretne badania powinny więc zmierzać do wykrywania w materiale językowym zawartej w nim konceptualizacji świata i jej formalnych, semantycznych oraz pragmantycznych wykładników i rekonstruowania na tej podstawie obrazu człowieka i świata. Taki cel stawiamy słownikowi ludowych stereotypów językowych i słownikowi polskich nazw wartości. Cząstkowe realizacje tego programu przynoszą niektóre prace zawarte w tym tomie.

Aneks. Przyjrzyjmy się na koniec od interesującej nas strony danym zawartym w drukowanym obok gruntownym i interesującym studium R. Tokarskiego na temat nazw ludzi mniejszej/większej wartości. Autora interesowało, skąd język czerpie materiał do tworzenia takich nazw i jakie konotacje wyjściowe decydowały o ich wykorzystaniu ocennym. Doszedł do wniosku, że wartościowanie ludzi utrwalone w metaforyce potocznej polszczyzny przyjmuje za podstawę opozycję „swój” — „obcy” i po stronie pozytywnej umieszcza to, co