DSC03130 (2)

Punkt widzenia, perspektywa... 115

system wartości (Dadźbog. Świętowit, Jarowit. Rujewit. Porewit, Wobs)*

W nazwach zwierząt badacz odnajdzie elementarne kryteria obserwacyjne, takie które mógł zastosować człowiek w sytuacji pierwotnej. NJJacobs w książce pod znamiennym tytułem Naming-day in Eden (,J)zień nadawania imion w Raju") wymienia m.in. takie, jak: miejsce pochodzenia (poi. pekińczyk)', wielkość (poi.wieloryb); sposób odżywiania się (pot. mrówkojad); wydawany charakterystyczny dźwięk (poL kwiczoł od kwiczeć); kształt (pol.pierścienice); sposób poruszania się’(pot. skoczek); kolor (poi jzarak) (Mackiewicz 1988, s. 137).

Pojęcie punktu widzenia ma zastosowanie także do utrwalonych w języku frazeologizmów, które mają zwykle przejrzystą wewnętrzną motywację semantyczną (Pajdzmska 1987, 1988). Analiza frazeologii somatycznej w gwarach polskich pokazuje, że prawie 90% frazeologizmów tzw. somatycznych jest motywowanych funkcją odnośnych części dała (wypuścić coś z ręki; rzucać się w oczy; ruszyć głową itp.), a tylko niewielka ich część, ok. 10% , topografią i anatomią (do góry nogami; szeroki na palec itp.) (Krawczyk-Tyrpa 1987).⁷

Punkty widzenia stanowią czynnik istotny także na poziomie semantyki słowa. Definicja źrenicy w języku ogólnopolskim, podana przez SJPD, brzmi: 'okrąły otwór w tęczówce oka, którego funkcja polega na regulowaniu dopływu promieni świetlnych do zakończeń nerwów optycznych*. W strukturze tej definicji odnajdujemy wprawdzie oba ujawnione metodą analizy onomazjologicznej punkty widzenia: anatomiczno-percepcyjny i funkcjonalny (kulturowy jest nieobecny), ale odnajdujemy równocześnie odwołania do pewnego typu wiedzy o przedmiocie: Jest to wiedza naukowa (regulacyjna funkcja źrenicy, to, że oko składa się z „zakończeń nerwów optycznych*’ itd.), a nie potoczna. Treściowej zawartości przytoczonej definicji nie potwierdza podany w Słowniku materiał dokumentacyjny, np. frazeologizmy strzec jak źrenicy oka, być dla kogo źrenicą oka /duszy być dla kogo kimś tub czymś najcenniejszym, najdroższym’, źrenica wolności, źrenica narodów; zamknąć źrenice 'umrzeć*, mgnienie źrenicy 'moment, chwila’— a także cytaty z okazjonalnych, potocznych i literackich, tekstów. Materiał ten, a także introspekcja naszej naturalnej intuicji językowej, wskazują na ważność innego, potocznego stanowiska i innego typu wiedzy zawartej w treśa znaczeniowej źrenicy, która powinna zatem otrzymać definicję inną, np. taką: ‘środkowa, ciemna, okrągła część oka; którą uważamy za