WSP J POLN25437

Metaforj i metonimia w słowniku

355

wych ukazuje wiele istotnych aspektów językowego obrazu świata. Do pytania tego wrócimy w końcowej części pracy, poświęconej właśnie temu obrazowi.

Metafora i metonimia w słowniku

Metafora i metonimia kojarzone zwykle bywają z pewnymi szczególnymi, niezwyczajnymi środkami ekspresji językowej. Są one środkami niezwyczajnymi, po pierwsze, w sensie tekstowych okoliczności użycia: stanowią domenę przede wszystkim języka artystycznego, poetyckiego, natomiast w języku potocznym ogólnym nie są - jak często się myśli - zjawiskami godnymi szczególnej uwagi. Niezwyczajność, zwłaszcza metafory, odnosić się może również do właściwej jej funkcji komunikacyjnej: dzięki dwutematycznej budowie, gdy o właściwościach jednego przedmiotu czy zjawiska orzeka się za pośrednictwem przedmiotu bądź zjawiska innego, metafora poetycka ujawnia często nowe, niejednokrotnie bardzo subiektywne wyobrażenia o istocie metaforyzowanego elementu, nowe aspekty istnienia czegoś. Kreowane w metaforze podobieństwo między dwoma różnymi przedmiotami, zjawiskami itp. wymaga od odbiorcy tekstu metaforycznego szczególnej aktywności interpretacyjnej, by odnaleźć możliwie szeroki wachlarz tych podobieństw, a wyeliminować wszystko to, co dwa zestawione elementy różni. Głębsze wnikanie w istotę semantycznych mechanizmów metafory, w sposób jej parafrazowania, w typy zależności między tematem głównym metafor)' i jej tematem pomocniczym wyzwala tak wiele rozbieżności interpretacyjnych, że problematyka ta, żywa już w tradycji retoryki antycznej, wciąż przykuwa uwagę wielu badaczy. W polskiej literaturze językoznawczej najpełniejszymi pracami monograficznymi poświęconymi metaforze, zwłaszcza poetyckiej, są książki Teresy Dobrzyńskiej Metafora (1984) i późniejsza Mówiąc przenośnie... Studia o metaforze (1994).

Metafora jako zjawisko stylistyczne występuje nie tylko w tekstach artystycznych, jest bardzo rozpowszechniona również w wypowiedziach codziennych, potocznych. Naturalnie metafory poetycka i słownikowa różnią się między sobą i funkcją, i buekwą, ale istnieją też wyraźne podobieństwa strukturalne, które uzasadniają objęcie tych dwu zjawisk wspólnym terminem „metafora".

Obydwie te grupy zjawisk językowych łączy elementarna zasada konstrukcyjna, mianowicie relacja podobieństwa. Aby mógł zaistnieć proces metaforyczny, użytkownik języka musi dostrzec jakieś podobieństwo między dwoma różnymi elementami. Odwołajmy się do przykładów metafor poetyckich, obecnie już bardzo skonwencjonalizowanych: perły zębów czy gwiazdy oczu. Operacja metaforyczna w- tych dwu wypadkach polega na