WSP J POLN254191

516

JuJuijjj Samhor, Język pohkt w świetle SlJtystykl

dotyczące częstości słownictwa w polszczyźnie epok wcześniejszych zawiera Słownik polszczyzny XVI wieku, natomiast analogiczne dane dotyczące języka indywidualnego znaleźć można w Słowniku języka Adama Mickiewicza oraz w Słowniku języka Paska.

W statystyce leksykalnej znana jest korelacja między częstością użycia a jakościowymi cechami wyrazów, a mianowicie wyrazy najczęstsze to jednostki gramatyczne, najkrótsze i najstarsze. Na przykład w Słowniku fre-kwencyjnym polszczyzny współczesnej do najczęstszych należą przyimki w, na, z; spójniki i, że; czasowniki być, mieć, móc-, rzeczowniki pan (w funkcji zaimka), rok, sprawa; przymiotniki inny, nasz; przysłówek bardzo. Natomiast wyrazy najrzadsze (o częstościach 1-3 w dużych korpusach) są, przeciętnie rzecz biorąc, najdłuższe, pełnoznaczne (nie ma więc wśród nich słownictwa gramatycznego); w tej też klasie występuje wiele derywatów i prawie wszystkie neologizmy. Przytoczmy kilka przykładów na literę a. Bardzo rzadkie i występujące tylko w stylu publicystyki były rzeczowniki ankietomania, aspirantura; przymiotniki anonsowany, arbitrażowy, arcyza-bawmy, antyreformatorski. W tym też stylu pojawiły się trzy neologizmy jako przysłówki z przedrostkiem anty• (ten typ derywatów nie występował dotąd w języku polskim): antynaukowo (gospodarować), antyżyciowo (myśleć) i antytwórczo (żyć) (Słownictwo współczesnego języka polskiego.... 1974— 1977, t. III).

W ogólnym Słowniku frekwencyjnym polszczyzny współczesnej podano obok frekwencji F - także wskaźnik dyspersji D jako miarę równomierności rozkładu częstości wyrazu w badanych stylach, którego wartości spełniają warunek 0 < D < 100. Te dwa wskaźniki pozwalają na wydzielenie z pewnym przybliżeniem czterech sfer leksyki, a mianowicie słownictwa gramatycznego, podstawowego, charakterystycznego i rzadkiego.

Do stref)' słownictwa gramatycznego należą wyrazy o największych częstościach oraz równomierności rozkładu bliskiej 100 (możemy ją umownie określać jako D > 80).

W strefie słownictwa podstawowego występują wyrazy autosemantycz-ne, mające bardzo wysoką częstość absolutną i dość dużą równomierność rozkładu częstości (np. D > 50). Należą tu takie hasła, jak rzeczow-uiki człowiek, związek, sprawa, miejsce, część; przymiotniki główny, inny; czasowniki znać, istnieć; przysłówki bardzo, daleko, często. Wszystkie wyrazy podstawowe występują równomiernie we wszystkich stylach.

Do stref)' słownictw-a charakterystycznego należą hasła częste, ale ograniczone w swym występowaniu do jednego lub dwóch stylów funkcjonalnych; do strefy tej zaliczone były hasła spełniające warunki: F> 10, D < 50.

Na przykład wyrazy atom i ambasada z częstościami F = 36 i F - 25 mają wskaźniki D równe 0, gdyż pierwszy pojawił się tylko w stylu popularnonaukowym, drugi - w- drobnych wiadomościach prasowych. Do słownie-